Bakit iilang babae lang ang tinanggap sa unibersidad sa Italy sa panahong renaissance?

Pinakamaliit na bulkan sa daigdig?

bulkang taal

Simula ng kabihasnang romano?

KasaysayanAyon sa alamat, ang lungsod ng Roma ay itinatag ng dalawang kambal na sila Romulus at Remus. ipinatapon ang magkambal noong sila ay mga sanggol pa at iniwan malapit sa Ilog ng Tiber. Inalagaan sila ng mga lobo pero noong lumaki na sila, natagpuan sila ng isang pastol at inalagaan din sila ng pastol. Itinatag nila ang bayan ng Roma pero nag-away sila kung sino ang mamumuno dito pero sabi ng mga ilang historyan, ang pangalan lang ng lungsod ang pinagawayan nila. Nanalo si Romulus at namatay naman si Remus at ipinangalan kay Romulus ang bayan ng Roma. Naging kaharian ang Roma, pero ang huling hari ng Roma, si Tarquin na Nakapagmamalaki, ay pinabagsak. Itinatag ang Republika ng Roma noong 509 BC at namuno ang mga senador pero namuno si Julius Caesar sa lahat at sinakop niya ang karamihan ng Gitnang Europa. Pinatay siya noong 44 BC ng ilang mga senador at pagkayari may tatlong taong namuno na sila Lepidus, Octavius at si Mark Anthony pero nag-away silang lahat para sa pamumuno ng Roma. Tinalo ni Octavius sila Lepidus at tinalo rin niya sila Mark Anthony at si Cleopatra sa Digmaan sa Actium noong 31 BC at kinuha niya ang panglangAugustus Caesar at siya ang naging unang Emperador ng Imperyo ng Roma.Hinati ni Emperador Diocletian ang Imperyo ng Roma noong 293 AD dahil masyado itong malaki at malawak. Hinati niya ito sa dalawang imperyo - angSilangang Imperyo Romano at ang Kanlurang Imperyo Romano. Si Emperador Constantine ang namuno sa Silangang Imperyo Romano.Sinakop ng mga Vandal ang Kanlurang Imperyo Romano noong 476 AD pero ang Silangang Imperyo Romano o ang Imperyong Bizantino na ay natira pero sinakop din ito ng mga Turkong Ottoman sa pamumuno ni Mehmed II noong 1453 AD.Mga mamamayanMay apat na uri ng mga mamamayan sa Sinaunang Roma. Kabilang sa mga sinaunang Romano ang mga patrisyano, mga plebyano, mga taong pinalaya, at mga alipin.[1] Ang mga patrisyano ang aristokrasya ng Sinaunang Roma, na umaangkin sa lahat ng mga pribilehiyo at mga kapangyarihang panglipunan. Sumunod sa kanila ang mga plebyano, na ipinanganak bilang malalayang mga mamamayan ngunit may iilang mga kapangyarihan. Kasunod nito ang mga pinalayang tao, o dating mga alipin na may bahagyang kalayaan kaysa mga plebyano. Nasa pinakailalim ng antas ang mga alipin, na may iilang uri ng anumang mga karapatan.[1]Ang Imperyong Romano noong panahon niTrajanusKulturaAng buhay sa Sinaunang Roma ay umiikot sa lungsod ng Roma, na nasa pitong burol. Maraming mga gusali at monumento na makikita dito tulad ng Coleseom, Forum of Trajan at ang Pantheon. Marami ding mga inuming fountain na may tubig galing sa mga aquadukto; mayroon ding mga teatro, gymnasio, paliguan at mga silid-aklatan na may mga tindahan at mga kanal.

Sino ang mga sikat na ekonomista sa Pilipinas?

Mga Ekonomistang Pilipino:1. Si Jose Encarnacion Jr. (1928 - 1998) ang nagbigay ng kontribusyon ukol sa sa teorya ng Ekonomiya ng Pilipinas. Sa kanyang pagsulat ng mga artikulo ukol sa Ekonomiya ng Pilipinas, nahirang siya sa isa sa "Ten Outstanding Young Men (TOYM)" ng Junior Chamber of the Philippines at "Distinguished Scholar of the University of the Philippines" noong 1968. Siya ay pinarangalan bilang "Pambansang Siyentipiko sa larangan ng Ekonomiya" noong 1987.Isinilang si Jose Jr. sa Maynila noong Nobyembre 17, 1928. Nakapagtapos ng Master of Arts in Philosophy sa Unibersidad ng Pilipinas, masters degree at doctorate degree in Economics noong taong 1954 at 1960.Kinilala siya bilang ekonomista, guro at dekano ng School of Economics sa Unibersidad ng Pilipinas. Kauna-unahang Pilipino na nakapagpalathala ng artikulo sa International Economic review, vol. 10, no. 2 na may titulong "On Independence Postulates Concerning Choice.", at sa Econometrica, vol. 32, no. 1 & 2, na may titulong "A note on lexicographical Preferences." Ang iba pa niyang mga sulatin ay lumabas din sa iba't ibang journal sa Inglatera at Estados Unidos.2. Solita Collas-Monsod - sikat at kilala bilang Mareng Winnie, ay isang Pilipinong tagapagbalita sa radyo, isang ekonomista, propesor, at manunulat.Si Monsod ay mahusay at kilala para sa kanyang papel bilang Socio-pang-ekonomiya Planning Secretary sa panahon ng termino ng Pangulo Corazon Aquino at bilang isang host ng debate GMA Network. Si Monsod ay isang iginagalang ekonomista at pampulitikang komentarista sa Pilipinas. Siya ay may-asawa na si Christian S. Monsod, isang corporate executive at minsang naging Chairman ng Philippine Commission sa Halalan. Sila ay may limang anak na humahawak ng iba't-ibang mga karera.Si Monsod ay nagtapos ng Bachelor of Arts in Economics Degree, may karangalan sa Unibersidad ng Pilipinas sa 1959. Siya ay nakuha ng isang Master ng Sining sa Economics mula sa University of Pennsylvania sa 1962 at naging isang kandidato ng Ph.D. Economics. Sya ay nagtuturo sa Unibersidad ng Pilipinas School of Economics noong 1963. Sa 2005, siya ay hinirang upang maging President of the University of Philippines System, isang opisina na nag-uutos sa management ng lahat ng UP campus sa buong bansa.3. Pura Villanueva Kalaw- (B. Agosto 27, 1886 - D. 1954) ay kilala para sa kanyang mga aktibong panlipunan, pang-ekonomiya at serbisyo sa kanyang bansa at mga tao. Ang pagkakaroon ng isang simbuyo ng damdamin para sa pagsulat, hinihimok nya ang mga batang manunulat upang ituloy ang kanilang mga pangarap. Ang isang negosyante at ekonomista sa kanyang sariling paninindigan, Villanueva Kalaw Social Works ay tumatak sa isip at puso ng kanyang mga kababayang Pilipino. Ang lahat ng mga serbisyo na inalay nya sa kanyang mga benepisyaryo ay nagiging Masaya hanggang ngayon pat sa ibang mga tao.4. Mar Roxas - nakatuon sya sa pagpapalaganap ng kanyang Palengkenomics Program na naglalayong pangalagaan pareho ang kapakanan ng consumers at mga market vendors at mabigyan ng murang pautang upang huwag mabiktima ang mga vendors ng loan sharks at 5-6 usurers. Layunin din nyang mapasigla at mapaunlad ang ekonomiya sa liblib na mga barangay; at mabigyan ang small and medium enterprises ng pautang sa maliit na interes. Kasama rin sa kanyang nagawa ay ang "Marangal na Kabuhayan," kabuhayan para mga maralitang taga-lungsod; "Presyong Tama,Gamot Pampamilya," dekalidad na gamot at produktong pangkalusugan sa mas murang halaga; personal computers for public schools, pamamahagi ng computers sa mga public schools sa buong bansa; Adopt a School Program - upang matulungan ang mahihirap na public high schools; at call centers upang mabigyan ng trabaho ang 300,000 kabataan sa loob ng limang taon.5. Benjamin Diokno - nagsilbi bilang pandalawang ministro para sa Budget Operations sa Department of Budget and Management, form 1986-1991 sa panahon ng pamamahala ng Pangulo Corazon Aquino. Sa panahon ng administrasyon Aquino, ibinigay ni Diokno ang teknikal na tulong sa ilang mga pangunahing reporma tulad ng disenyo ng 1986 Tax Repormang Program, na pinagaan ang income tax at ipinakilala ang value-added tax (VAT), at sa 1991 Local Government Code ng Pilipinas. Sinigurado nya ang teknikal na tulong mula sa Canadian International Development Agency (CIDA) upang matulungan ang GPS na bumuo ng isang elektronikong sistema ng pagkuha kasama ang mga linya ng Canadian model. Sa pamamagitan ng Agosto 1999, ang DBM ay nagkaroon ng dalawang mga dokumento na kailangan upang simulan ang reporma sa pampublikong pagkuha. Sa unang bahagi ng 2000, Si Diokno at ang USAID ay matagumpay na ng Substantial Technical Assistance Program para sa mga programa na badyet ng DBM's Reform, na ngayon ay kasama sa pagkuha ng reform.6. Maria Gloria Macapagal Arroyo - sa ekonomiya nakapokus ang pagkapangulo ni GMA. Sa kanyang pagkapangulo, ipinatupad nya ang isang controversial policy ng holiday economic, pag-aayos ng bakasyon tuwing Sabado at Linggo sa layunin ng boosting domestic tourism at pagbibigay-daan sa mga Pilipino ng mas maraming oras sa kanilang mga pamilya. Ang Economic growth sa mga tuntunin ng gross domestic product ay may average na 4.6% sa panahon ng kanyang pagkapangulo mula 2001 hanggang sa katapusan ng 2005. Ito ay mas mataas kaysa sa nakaraang mga Pangulo kapag inihambing sa 3.8% average ni Aquino, ang 3.7% average ni Ramos, at ang 2.8% average ni Joseph Estrada. Ang pagpapalabas ng labis na salapi sa panahon ng pagkapangulo ni Arroyo ay ang pinakamababa mula 1986, ay 2.5% lamang.Sa paghawak ng ekonomiya, sya ay nakakuha ng papuri mula sa kabilang observers na si dating US President Bill Clinton, na puri si Arroyo para sa paggawa ng "strong decision" na ilagay ang Pilipinas sa dati nitong kalagayan.Mga Banyagang Ekonomista:1. John Maynard Keynes - ay isang ekonomistang Briton na nakaroon ng malaking impluwensya ang kanyang mga ideya, tinatawag na ekonomikong Keynesian, sa makabagong teoriya ng ekonomiya at politika gayon din sa maraming patakaran pang-piskal ng maraming pamahalaan. Sinulong niya ang patakarang pakikialam ng pamahalaan sa ekonomiya, kung saan ginagamit ng pamahalaan ang pamamaraang piskal at pananalapi upang mabawasan ang epekto ng resesyon, depresyon at pagsulong ng ekonomiya. Isa rin siya sa ama ng makabagong teoriya ng makroekonomiya. Kilala din siya ng karamihan sa katagang "In the long run, we are all dead." (Sa kalaunan, mamatay tayong lahat). Kadalasan siyang tinuturing bilang ang pinakamaimpluwensiyang ekonomista ng ika-20 dantaon.2. Maximilian Carl Emil Weber - ay isang Alemang ekonomistang pulitikal at sosyologo at administrasyong publiko. Sinimulan niya ang kanyang karera sa Pamantasan ng Berlin, at lumaong naghanapbuhay sa Pamantasan ng Freiburg, Pamantasan ng Heidelberg, Pamantasan ng Vienna, at Pamantasan ng Munich. Nagkaroon ng pag-impluwensiya sa pulitika ng Alemanya noong kanyang kapanahunan, dahil isa siyang tagapagpayo sa mga negosyador ng Alemanya sa Tratado ng Versailles at sa komisyong nagbalangkas ng Konstitusyong Weimar. Kilala si Weber dahil sa kanyang mga nagawa sa sosyolohiya ng relihiyon. Pinakabantog niyang akda ang Ang Etikang Protestante at ang Espiritu ng Kapitalismo.3. Eugine Fama - sya ay ang Robert R. McCormick Distinguished Service Professor of Finance at the University of Chicago Graduate School of Business. Sinasabing ang kanyang mga research activities ay mayroong ""Theoretical and empirical work on investments; Price formation in capital markets; Corporate finance." sa kanyang website.Ang kanyang pananaliksik sa Stock Market, lalo na tungkol sa mga Random Walk Theory at ang mga mahuhusay na Market hypothesis ay sikat at kilala. Di malilimutan ang kanyang pangunguna ng trabaho sa pananalapi, ang mahusay na market theory at ang random walk theory ay parehong mabigat na impluwensiya sa kung paano sa tingin namin tungkol sa pagbabago-bago ng stock market. Si Fama ay isa sa mga iilang ekonomista na maimpluwensya mapa-academia at iba pa.

Do you have a copy of banaag at sikat?

Banaag at SikatBanaag at SikatNi Lope K. SantosAng buod ng kasaysayan ng Banaag at Sikat ay lumiligid sa mga adhikain at paninindigan ng dalawang magkaibigang sina Felipe at Delfin. Si Felipe ay anak ng isang mayamang presidente ng isang bayan sa Silangan. Dahil sa kanyang pagkamuhi sa mga paraan ng pagpapayaman ng kanyang ama at sa kalupitan nito sa mga maralitang kasama sa bukid at sa mga utusan sa bahay ay tinalikdan niya ang kanilang kayamanan, pumasok na manggagawa sa isang palimbagan, at nanligaw sa isang maralita ngunit marangal na dalaga, si Tentay. Samantala, siya'y nakatira sa isang bahay ng amang-kumpil na si Don Ramon sa Maynila. Ang mga paraan ni Don Ramon sa pagpapayaman, ang kanyang mababang pagtingin sa mahihirap at ang pag-api niya sa mga pinamumunuan ay nakapagpalubha sa pagkamuhi ni Felipe sa lahat ng mayayaman at nagpapatibay sa kanyang pagiging anarkista.Pinangarap niya ang araw na mawawala ang mga hari, punumbayan at alagad ng batas, ang lahat ng Tao'y magkakapantay-pantay at magtatamasa ng lubos na kalayuan at patas na ginhawa sa buhay.Nang pilitin ng ama na umuwi sa kanilang bayan, siya'y sumunod. Subalit itinuro niya sa mga kasama sa bukid at sa mga katulong sa bahay ang kanilang karapatan. Sa galit ng ama, siya'y pinalayas at itinakwil bilang anak. Nagbalik siya sa dating pinapasukan sa Maynila at hinikayat si Tentay na pumisan sa kanya kahit di kasal, sapagkat tutol siya sa mga seremonyas at lubos na naniniwala sa malayang pag-ibig.Si Delfin ay Hindi anarkista kundi sosyalista. Hindi niya hinangad na mawala ang pamahalaan ngunit katulad ni Felipe ay tutol siya sa pagkakaipon ng kayamanan sa ilang taong nagpapasasa sa ginhawa samantalang libu-libo ang nagugutom, nagtitiis at namamatay sa karalitaan. Tutol din siya sa pagmamana ng mga anak sa kayamanan ng mga magulang. Siya'y isang mahirap na ulilang pinalaki sa isang ale (tiya). Habang nag-aaral ng abogasya ay naglilingkod siya bilang manunulat sa isang pahayagan. Kaibigan siya at kapanalig ni Felipe, bagamat Hindi kasing radikal nito.Nais ni Felipe ang maagang pagtatamo ng kanilang layunin, sukdang ito'y daanin sa marahas na paraan, samantalang ang hangad ni Delfin ay dahan-dahang pag-akay sa mga Tao upang mapawi ang kamangmangan ng masa at kasakiman ng iilang mayayaman, sa pamamagitan ng gradwal na pagpapasok sa Pilipinas ng mga simulain ng sosyalismo.Si Don Ramon ay may dalawang anak na dalaga at isang anak na lalaking may asawa na. Ang mga dalaga'y sina Talia at Meni. Si Talia ay naibigan ng isang abogado, si Madlanglayon. Ang kasal nila'y napakarangal at napakagastos, isang bagay na para kina Felipe at Delfin ay halimbawa ng kabukulan ng sistema ng lipunan na pinangyayarihan ng mayayamang walang kapararakan kung lumustay ng salapi samantalang libu-libong mamamayan ang salat na salat sa pagkain at sa iba pang pangunahing pangangailangan sa buhay.Sa tulong ni Felipe noong ito'y nakatira sa bahay ni Don Ramon, nakilala at naibigan ni Delfin si Meni. Si Don Ramon ay tutol sa pangingibig ni Delfin sa kanyang anak; dahil ito'y maralita, at ikalawa, dahil tahasang ipinahayag nito ang kanyang pagkasosyalista sa isang pag-uusap nilang dalawa sa isang paliguan sa Antipolo. Ang pagtutol na ito ay walang nagawa. Nakapangyari ang pag-ibig hanggang sa magbinhi ang kanilang pagmamahalan.Nang mahalata na ni Talia at ni Madlanglayon ang kalagayan ni Meni, Hindi nila ito naipaglihim kay Don Ramon. Nagalit si Don Ramon; sinaktan nito si Meni at halos patayin. Sa amuki ni Madlanglayon, pumayag si Don Ramon na ipakasal si Meni kay Delfin, Subalit nagpagawa ng isang testamento na nag-iiwan ng lahat ng kayamanan sa dalawa niyang anak; si Meni ay Hindi pinagmanahan.Si Meni ay nagtiis sa buhay-maralita sa bahay na pawid na tahanan ni Delfin. Paminsan-minsan, kung mahigpit ang pangangailangan, nagbibili siya ng mga damit o nagsasangla ng kanyang mga alahas noong dalaga pa. Ito'y labis na dinaramdam at ikinahiya ni Delfin at ng kanyang ate, subalit wala naman silang maitakip sa pangangailangan.Sa simula, si Meni ay dinadalaw ng dalawang kapatid, lalo na si Talia, at pinadadalhan ng pera at damit. Subalit ang pagdalaw ay dumalang nang dumalang hanggang tuluyang mahinto, ay gayon din ang ipinadadalang tulong. Samantala, si Don Ramon, sa laki ng kanyang kahihiyan sa lipunan dahil sa kalapastangang ginawa ni Meni at ni Delfin, ay tumulak patungong Hapon, Estados Unidos at Europa, kasama ang isang paboritong utusan. Wala na siyang balak bumalik sa Pilipinas. Nakalimutan niya ang pagwasak na nagawa niya sa karangalan ng maraming babae na kanyang kinasama; ang tanging nagtanim sa kanyang isip ay ang pagkalugso ng sariling karangalan sa mata ng lipunan dahil sa kagagawan ni Meni.Samantala, nagluwal ng isang sanggol na lalaki si Meni. Sa pagnanais na makapaghanda ng isang salu-salo sa binyag ng kanyang anak, susog sa mga kaugalian, si Meni ay nagsangla ng kanyang hikaw, sa kabila ng pagtutol ni Delfin na tutol sa lahat ng karangyaan. Ang ninong sa binyag ay si Felipe na Hindi lamang makatanggi sa kaibigan, subalit kontra rin sa seremonyas ng pagbibinyag. Bilang anarkista ay laban siya sa lahat ng pormalismo ng lipunan. Sa karamihan ng mga pangunahing dumalo, kumbidado't Hindi, ay kamuntik nang kulangin ang handa nila Delfin, salamat na lamang at ang kusinero ay marunong ng mga taktikang nakasasagip sa gayong pangyayari.Ang kasiyahan ng binyagan ay biglang naputol sa pagdating ng isang kablegrama na nagbabalitang si Don Ramon ay napatay ng kanyang kasamang utusan sa isang hotel sa New York. Nang idating sa daungan ang bangkay, sumalubong ang lahat ng manggagawa sa pagawaan ng tabako sa atas ni Don Felimon, kasosyo ni Don Ramon, na nagbabalang Hindi pasasahurin sa susunod na Sabado ang lahat ng Hindi sasalubong.Kasama sa naghatid ng bangkay sa Pilipinas si Ruperto, ang kapatid ni Tentay na malaon nang nawawala. Pagkatapos makapaglibot sa Pilipinas, kasama ng isang Kastilang kinansalaan niya sa maliit na halaga, siya'y ipinagbili o ipinahingi sa isang kaibigang naglilingkod sa isang tripulante. Dahil dito, nakapagpalibot siya sa iba't ibang bansa sa Aprika at Europa, at pagkatapos ay nanirahan sa Cuba at California, at sa wakas ay namalagi sa New York. Doon siya nakilala at naging kaibigan ng utusang kasama ni Don Ramon na naninirahan sa isang hotel na malapit sa bar na kanyang pinaglilingkuran. Si Ruperto ang nagsabi kay Felipe na kaya pinatay si Don Ramon ay dahil sa kalupitan nito sa kanyang kasamang utusan.Ang libing ni Don Ramon ay naging marangya, kagaya ng kasal ni Talia. Hanggang sa libingan ay dala-dala pa ng mayamang pamilya ni Don Ramon ang ugali ng karangyaan ng pananalat at paghihirap ng maraming mamamayan. Sa libingan ay Naiwan sina Delfin at Felipe na inabot ng talipsilim sa pagpapalitan ng kuro-kuro at paniniwala.Naalaala ni Felipe ang kaawa-awang kalagayan ng mga kasama't utusan ng kanyang ama. Nasambit ni Delfin ang kawalang pag-asa para sa maralitang mga mamamayan habang namamalagi sa batas ang karapatan ng mga magulang na magpamana ng yaman at kapangyarihan sa mga anak. Nagunita nila ang laganap na kamangmangan at mga pamahiin, ang bulag na pananampalataya. Kakailanganin ang mahaba at walang hanggang paghihimagsik laban sa mga kasamang umiiral. Marami pang bayani ang hinihingi ang panahon. Kailangang lumaganap ang mga kaisipang sosyalista, Hindi lamang sa iisang bansa kundi sa buong daigdig bago matamo ang tunay at lubos na tagumpay. Napag-usapan Nina Felipe at Delfin ang kasaysayan ng anarkismo at sosyalismo - ang paglaganap nito sa Europa, sa Aprika, at sa Estados Unidos. Sinabi ni Felipe na ang ilang buhay na napuputi sa pagpapalago ng mga ideyang makamaralita ay kakaunti kung ipaparis sa napakamaraming Tao na araw araw ay pinahihirapan. Subalit matigas ang paninindigan ni Delfin laban sa ano mang paraang magiging daan ng pagdanak ng dugo.Sa kabila ng pagkakaibang ito ng kanilang paninindigan ay nagkaisa sila sa pagsasabi, sa kanilang pag-alis sa libingan, noong gumagabi na, "Tayo na: iwan nati't palipasin ang diin ng gabi."

Ano ang kalagayang pang ekonomiko ng bansa sa paglipas ng panahon?

Historikal na Pagsusuri sa Edukasyong PilipinoInihanda ng National Union of Students of the Philippines, Hunyo 2006I. PAMBUNGADAng pag-aaral sa kasaysayan ng edukasyon sa Pilipinas ay isang pagbabaliktanaw din sa kasaysayan ng lipunang Pilipino. Ang mga pag-unlad at pagkilos na siyang humubog sa lipunang Pilipino ay nagdulot ng malaking pagbabago sa sistemang pang-edukasyon.Nagmumula sa pagbabagu-bago ng uri at batayang pang-ekonomiko ang antas ng edukasyon sa kabuuan. Ang tipo ng edukasyon ay sumasalamin kung anong uri ng lipunan ang namamayani sa isang bansa. Mula ng dumating ang mga Kastila sa Pilipinas hanggang sa kasalukuyang neokolonyal na pamumuno ng imperyalismong Estados Unidos, lubos na ginamit at ginagamit ang edukasyon upang patatagin ang makinaryang ekonomiko at pultikal ng mapang-aping sistemang umiiral.Ngunit sa isang banda, may dayalektikong ugnayan ang edukasyon sa pulitika at ekonomiya ng lipunan. Bahagi ito ng kulturang sumisibol na nagbibigay ng higit na lakas o hamon sa namumunong kalakaran sa lipunan. Mahaba ang pakikibaka ng mamamayan upang ipaglaban ang isang makabayan, makamasa at siyentipikong tipo ng edukasyon. Mahalagang bahagi ito ng Rebolusyong 1896 at nagtuluy-tuloy ito maging sa panahon ng pananakop ng Amerika at pagkakaluklok sa mga papet na Republika mula 1946. Dominante man ang kolonyal na oryentasyon ng edukasyon sa bansa, hindi nawawala ang tinig at malawak na kilusan para sa edukasyong magsisilbi sa interes ng mamamayang Pilipino.Ang patuloy na pagtugon ng edukasyon sa pangangailangan ng mga dayuhan at malalaking negosyante sa bansa ay siyang tanikalang gumagapos sa ating pag-unlad. Mauunawaan lamang ang kolonyal na oryentasyon ng edukasyon sa bansa kung uugatin natin ito sa mahabang karanasan ng Pilipinas sa kamay ng dayuhang mananakop. Kailangan ang pagtitilad-tilad ng mga bahagi ng luma at makadayuhang sistema ng edukasyon upang malaman natin ang susunod nating hakbang sa pakikibaka para sa isang makabago at makabayang tipo ng edukasyon.I. BAGO DUMATING ANG MGA KASTILABago pa man dumating ang mga mananakop na Espanyol, umiiral na ang iba't ibang uri ng pamayanan sa Pilipinas. Laganap ang sistemang sultanato at relihiyong Islam sa Mindanao. Dominante ang pyudal na sistemang paghahari ng mga sultan at datu. Umiiral din ang sistemang alipin sa ilang pamayanan at sistemang primitibo komunal sa hilagang bahagi ng Luzon.Sa panahon ding iyon, relatibong maunlad ang agrikultura bilang pangunahing batayan ng ekonomiya ng bansa. May maunlad na pagsasaka, pangingisda at paninisid ng perlas. Mayroon na ring masiglang kalakalan ang mga sinaunang Pilipino sa mga karatig bansa nito tulad ng Tsina at Arabo. Laganap ang barter bilang pangunahing uri ng komersiyo sa buong kapuluan.Sa pagdating ng mga Kastila ay nadatnan nila ang ating mga ninuno na may maipagmamalaking sariling sining at kultura. May paghahabi't paglililok, paglikha ng mga alahas na ginto, pagpipinta, paggawa at pagpapanday ng mga kagamitang pandepensa at pandigma tulad ng pana, kris, tabak, kampilan at mga panangga. Mayroon ding sariling literatura sa anyo ng mga epiko tulad ng Biag ni Lam-ang, Hudhud, Alim at Indararapatra and Sulayman. Sa panahong ito rin nagkaroon ng unang naitalang alpabetong Pilipino na kilala natin ngayon bilang alibata.Ang edukasyon ay kolektibong responsibilidad ng pamayanan o barangay. Ang mga magulang at nakatatanda sa barangay ang nangangasiwa sa pagtuturo sa mga bata. Ang mga kasanayan sa produksiyon tulad ng paghahabi, pangingisda at pangangaso ay pangunahing binibigyang pansin. Ang mga mandirigma naman ang nangunguna sa pagtuturo sa sining ng pakikidigma at depensa sa pamayanan. Ang edukasyon ay tuwirang nagsisilbi sa kagalingan ng buong barangay dahil ito ay nakabatay sa karanasan ng mamamayan at ekonomikong pangangailangan ng komunidad.II. PANAHON NG KOLONYALISMONG KASTILAGinamit ng kolonyalismong Kastila ang espada at krus upang sakupin at pagharian ang Pilipinas. Ang sinumang lumaban ay pinapaslang sa pamamagitan ng espada at ang sinumang sumang-ayon ay pinaluluhod sa krus.Sa pagpasok ng mga Kolonyalistang Espanyol, lumaganap ang sistemang pyudal at kolonyal. Ipinako ang mamamayang Pilipino sa lupa at hinawakan ng mga Kastila at simbahan ang ekonomiya sa pamamagitan ng pangangamkan ng mga lupain at pagpapatupad ng sistemang Encomienda. Pangunahing tagapagpalaganap ng kulturang pyudal at mistisismo ang simbahan. Ang sinumang hindi sumunod sa utos ng Simbahang Katoliko at tagapangasiwa ng Hari ng Espanya sa Pilipinas ay tatawaging erehe, pilibustero, at kasusuklaman dahil sa paniniwalang masusunog ang kaluluwa sa impyerno.Walang pag-aalinlangang binura at sinunog ng mga Kastila ang halos lahat ng mga manuskripto at ebidensiya ng edukasyon at kultura ng mga ninuno natin sa paniniwalang ito raw ay gawa ng diyablo. Kung hindi dahil sa pagsasalin-salin sa wika ng mga awit, epiko, at alamat, baka tuluyan na nating nakalimutan ang makulay na nakaraan ng ating lahi.Pangunahing layon ng edukasyon sa panahon ng kolonyalismong Kastila ang pagtuturo ng Katolisismo at pagpapailalim ng mga katutubo sa korona ng Espanya. Ang mga unang paaralan, dala ng mga misyonero, ay pagsunod sa kautosan ni Charles V noong Hulyo 17, 1550 na nag-takda na ang lahat ng mga sinakop ng Espanya ay tuturuan ng wikang EspaÃ±ol. Subalit malalim ang ugat ng diskriminasyon ng mga Kastila sa mga indio, at sinabing hindi kailanman maaaring matuto ang mga katutubo ng wika nila, at "mananatiling mga unggoy anupaman ang bihis".Pinag-aral sa mga sekondaryong paaralan ang mga anak ng mga dating namumuno sa mga barangay bilang preparasyon sa magiging papel nila bilang mga gobernadorcillo at cabeza de barangay. Itinayo ng mga Heswita ang Colegio de NiÃ±osnoong 1596 para sa adhikaing ito, subalit nagsara rin ito matapos ang limang taon. Ang iba't ibang mga misyonero at kongregasyon ay nagtayo ng mga pamantasan. Itinatag ng mga Heswita ang Colegio Maximo de San Ignacio noong 1589 at ito'y naging unibersidad noong 1621.Itinatag din nila ang College of San Ildefonso (1599, ngayo'y University of San Carlos sa Cebu), College of San Jose (1601), College of the Immaculate Conception (1817, ngayo'y Ateneo de Manila University). Itinatag naman ng mga Dominikano ang Colegio de Nuestra SeÃ±ora del Santisimo Rosario (1611, ngayo'y Unibersidad ng Santo Tomas) at Seminario de NiÃ±os Huerfanos de Pedro y San Pablo (1620, ngayo'y College of San Juan de Letran).Minaliit ng mananakop ang kaalamang lokal samantalang pinalaganap ang konserbatibo at pseudo-siyentipikong kaalaman sa mga paaralang pinapatakbo ng simbahan. Patuloy ang pagtuturo ng metapisika kahit lubos nang nauunawaan ang mga batas ng paggalaw ng mga bagay bagay. Hindi rin ganap ang pagtututro ng syensya tulad na lang halimbawa ng ipinakita sa El Filibusterismo ni Rizal na ginagawang palamuti lamang ang mga kagamitan sa pag-eeksperimento.Ang cura paroco ng simbahan ang namimili ng maestro sa mga eskuwelahan na magtuturo ng alpabeto sa mga bata at pangunahin ang mga doktrina ng relihiyong Romano Katoliko. Katekismo ang pokus ng edukasyon. Mekanikal na pinapabasa at pinapamemorya ang mga misteryo ng rosaryo, dasal at mga ritwal ng simbahan. Laganap ang paggamit ng palmeta bilang pamalo sa mga ayaw at nahihirapang matuto.Dahil sa Educational Degree of 1863, naging compulsory ang edukasyong primarya bagama't may diskriminasyon pa rin sa mga indio at monopolyo pa rin ng simbahan ang edukasyon sa bansa. Kakaunti pa rin ang nakakatuntong sa mas mataas na antas ng edukasyon. Eksklusibo para sa mga paring sekular at gayundin sa mga anak ng mga komersyante at lokal na panginoong maylupa ang pag-aaral sa mga Katolikong pamantasan sa bansa at sa Europa. Ang mga ilustradong nakapag-aral ang nagpasok ng burges liberal na kaisipan sa Pilipinas tulad ng pagsasarili at nasyonalismo.Elitista ang edukasyong pinatupad ng mga Kastila. Ipinagkait ang edukasyon sa mga indio. Ipinako sa lupa at hindi binigyang pagkakataong makapag-aral ang mayorya ng mga Pilipino. Ayon kay Jose Rizal, "ang ugat ng kamangmangan at kahirapan sa Pilipinas ay ang kakulangan ng edukasyon at kaalaman, na isang sakit mula sa kapanganakan hanggang sa katapusan." Tinuligsa nya ang mga Kastila at mga prayle dahil hindi nakakatugon sa pangangailangan ng mga Pilipino ang edukasyon sapagkat wala man lamang mga libro sa kasaysayan, heograpiya, moralidad ng Pilipinas na nakabatay sa karanasan nito sa isang sistemang pyudal. Naging hiwalay ang mag-aaral sa kanyang pinag-aaralan.III. PANAHON NG REBOLUSYONG 1896 AT REBOLUSYONARYONG GOBYERNO NG PILIPINASNaging tuntungan ang malawak na diskontento ng mamamayan laban sa marahas na pang-aabusong pyudal at kolonyal upang mailunsad ang iba't ibang mga kilusan at pag-aalsa, at sa pagdaan ng panahon ay nagbuo ng konsepto ng pagiging Pilipino mula sa indio. Pinagkaisa ng karanasan at pangangailngan ang mga Pilipino upang magkaroon ng kamalayang makabayan at lumaya sa mananakop na Kastila.Naging mitsa ang panawagan ng sekularisasyon ng mga parokya sa bansa sa paghahangad ng mga Pilipino sa pambansang kalayaan. Pinangunahan nina Padre Mariano Gomez, Padre Jose Burgos, at Padre Jacinto Zamora ang kampanya na ipamahala na sa mga Pilipino ang mga parokya laban sa mga abusadong prayle na ayaw bitiwan ang kanilang mga pwesto dahil sa kapangyarihan at kayamanan na nakamkam nila mula dito. Dahil sa mga nakapag-aral ang mga Pilipinong pari, ang kanilang pagkamulat ay naipasa nila sa iba pang mga Pilipino na naging bahagi ng kilusang mapag-palaya, kabilang na dito si Paciano, kapatid ni Jose Rizal, na malaki ang naging papel upang mahubog ang kamalayan ng kapatid.Naitatag ang First Propaganda Movement nila Rizal, del Pilar, Lopez Jaena at iba pang ilustradong nakapag-aral sa Europa noong huling bahagi ng ikalabing-siyam na siglo. Layunin ng kilusang ito na palaganapin ang isang makabayan at mapagpalayang kamulatan at edukasyon sa hanay ng mamamayang Pilipino.Gamit ang panulat at pinsel, ipinakita ang pyudal at kolonyal na uri ng lipunan at pagsasamantala na pinapairal ng mga Kastila sa bansa. Ang La Solidaridad ng mga propagandista ang naging daluyan ng mga subersibong ideya upang gisingin ang sambayanan na labanan ang mahabang panahon ng pagkakalugmok sa kahirapan sa kamay ng mga Kastila.Naging inspirasyon ang mga rebolusyon sa Pranses, Amerika at Latin Amerika upang masindihan ang mitsa ng unang pambansang demokratikong rebolusyon sa bansa na nagluwal sa armadong rebolusyonaryong pakikibaka ng mamamayan noong 1896. Malaki ang naging ambag ng rebolusyonaryong kaisipan at kulturang ipinalaganap ng Katipunan upang maipagtagumpay ang kalayaang hinahangad ng mga Pilipino.Naging mahalaga ang papel ng edukasyon at pagmumulat para sa Kataastaasang Kagalanggalang na Katipunan ng mga Anak ng Bayan o Katipunan na itinatag ni Andres Bonifacio. Naitalagang patnugot ng Kalayaan, pahayagan ng kilusang ito, si Emilio Jacinto at madaling naintindihan ng mga mamamayan ang hiwatig ng pagnanasa ng sambayanan para sa kalayaan. Sa pagkalimbag ng Kalayaan, tumalon sa 30,000 ang kasapian ng Katipunan. Si Jacinto rin ang nagsulat ng Kartilya ng Katipunan, sa pagsang-ayon ng kasapian nito, at ito ang gumabay sa ideolohiya ng buong kilusan.Naging larangan ng pag-aaral ang pakikibaka ng mamamayan. Mula sa mga sentrong bayan hanggang sa mga baryo ay nagbuhos ng panahon ang mga Pilipino upang matutunan kung paano ibabagsak ang kapangyarihan ng mga mananakop. Binasa ang akda ng mga rebolusyonaryo, nagbuo ng mga samahan, nagbukud-buklod at humawak ng sandata upang maipagwagi ang minimithing kasarinlan.Sa pagkakamit ng tagumpay sa unang bahagi ng rebolusyon ay agad kinilala ang kahalagahan ng edukasyon upang malubos ang kalayaan ng bansa mula sa mga Kastila.Sa panukalang Konstitusyon ni Apolinario Mabini ay tinukoy ang sentral na papel ng Estado upang pangasiwaan ang edukasyon mula sa monopolyong kontrol ng simbahan. Bawat bayan ay magbibigay ng libreng primaryang edukasyon, ang bawat probinsiya ay magtatayo ng mga sekundaryong paaralan at ang malalaking siyudad ay lalagyan ng mga unibersidad. Sa kabisera ng Republika ay itatayo ang isang Central University.Ibinigay ni Mabini sa isang Pambansang Senado ang pangangasiwa sa buong sistema ng edukasyon. Titiyakin nito ang modernisasyon ng mga paaralan at kung nabibigyan ng mataas na suweldo ang mga propesor. Ang Rector sa mga pamantasan ay magiging bahagi ng Pambansang Senado.Ang panukala ni Mabini ay hindi nasunod dahil ang Konstitusyong ginawa ni Calderon ang naipasa sa Malolos. Gayunpaman, ipinakita sa atin ni Mabini ang mga demokratikong kahilingan ng mga Pilipino sa pagsusulong ng isang makabayan, makamasa at siyentipikong tipo ng edukasyon.Pagbalik ni Aguinaldo mula sa Hong Kong noong 1898, agad siyang naglabas ng mga manipesto tungkol sa pagsasaayos ng edukasyon sa bansa. Ito ang tala ni Prop. Teodoro Agoncillo tungkol sa edukasyon sa panahon ng rebolusyonaryong gobyerno ni Aguinaldo:"The Revolutionary Government took steps to open classes as circumstances permitted. On August 29, 1899, the Secretary of the Interior ordered the provincial governors to reestablish the schools that have been abandoned before. To continue giving instruction to the people, Aguinaldo included in the budget for 1899 an item for public instruction amounting to P35,000. On October 24, a decree was issued outlining the Burgos Institute. The curriculum included Latin grammar, universal geography and history, Spanish literature, mathematics, French, English, physics, chemistry, philosophy and natural laws.""Higher education was provided for when, in a decree of October 18, 1899, Aguinaldo created the Literary University of the Philippines. Professors of civil and criminal law, medicine and surgery, pharmacy and notariat were appointed. Dr. Joaquin Gonzales was appointed first president of the university and succeeded by Dr. Leon Ma. Guerrero, who delivered the commencement address on September 29,1899. The university did not live long, for the conflict with the Americans led its faculty and students to disperse."Sa panahon ng unang pambansang demokratikong rebolusyon ay nailatag na ang binhi para sa isang edukasyong tutugon sa pangangailangan ng lipunan. Ang paghahanda ng daan para sa ganap na pambansang pag-unlad ay aakuin sana ng pinapanday na edukasyon noon ngunit ito ay maagang hinarang ng imperyalistang motibo sa pagpasok ng mga Amerikano noong 1899.IV. PANAHON NG PANANAKOP AT PAGHAHARI NG IMPERYALISMONG USMarahas na pananakop, pagsupil sa rebolusyonaryong gobyerno ng Pilipinas, panlilinlang at pakikipagsabwatan sa mga lokal na burgesya at panginoong maylupa ang naging pamamaraan ng imperyalismong Amerikano upang maisakatuparan ang disenyo nito sa Pilipinas noong unang taon ng kanyang pagdating sa bansa.Milyun-milyong mamamayang Pilipino ang minasaker ng mga tropang Amerikano dahil sa patuloy na paglaban ng mga kasapi't lider ng Katipunan at mamamayang Moro na wastong natukoy agad ang pagpasok ng Amerika bilang bagong mananakop.Ginamit ng mga Amerikano ang edukasyon upang malubos ang kanilang pananakop sa bansa at magtagumpay ang kanilang kampanya ng pasipikasyon. Pagkapanalo ni Commodore Dewey noong 1898 ay agad pinangasiwaan ng mga Amerikanong sundalo ang 39 na eskuwelahan sa Maynila na may apat na libong estudyante. Ang mga naunang mga gurong pampubliko ay mga Amerikanong sundalo. Para kay General Arthur MacArthur, isang operasyong militar ang pagtatayo ng marami pang mga eskuwelahan bilang bahagi ng kanilang kampanyang sakupin ang bansa.Sa pamamagitan ng Act 74 na nilagdaan ni Pangulong McKinley noong Enero 1901 ay nailatag ang struktura ng edukasyon sa bansa sa ilalim ng pangangasiwa ng mga Amerikano. Itinatag ang Department of Public Instruction, nagpadala ng mahigit isang libong Amerikanong guro sa bansa, lulan ng barkong S.S. Thomas, na nakilala bilang mga Thomasites, at ginamit ang ingles bilang wikang panturo sa mga eskuwelahan.Ang edukasyon sa ilalim ng mga Amerikano ay isang mahalagang pagkukundisyon ng ating pag-iisip upang tanggapin ang kanilang pamumuno. Hindi lang pagtuturo ang naging papel ng mga Thomasites kundi ang pagtitiyak ng "loyalty of the inhabitants to the sovereignty of the United States, and implanting the ideas of western civilization among them."Ang pag-usbong ng bagong henerasyon ng mga Pilipino na pabor sa pamumuno ng mga dayuhang mananakop ay resulta ng isang edukasyong dinisenyo ng mga Amerikano upang mabaling ang ating atensiyon mula paglaban para sa kalayaan tungo sa pagkilala sa pamumuno ng dayuhan. Araw-araw itinuturo sa mga kabataang Pilipino ang mabuting layunin ng mga Amerikano sa pagdating sa Pilipinas at ang kadakilaan ng kanilang sibilisasyon at kultura. Isinantabi ang pagtuturo ng tradisyunal na kultura at ang inaral ng mga bata ay pagkanta halimbawa ng Columbia, Star Spangled Banner, ABC, my old Kentucky home, at Maryland, my Maryland.Ang kanluraning kamulatan, pag-iisip at edukasyon na ipinalaganap ng mga Amerikano ay nagsilbi rin para sa kanilang pang-ekonomikong interes. Hinubog sa kaisipang komersiyalismo ang mga Pilipino upang yakapin nila ang mga produktong dala ng mga mananakop. Sa wika ni William Howard Taft, sa simula ay titignan bilang mga luho sa buhay ang mga produkto nila, subalit sa di kalaunan ay magiging mga pangangailangan ito na hindi kayang mawalan ng mga Pilipino.Ang gurong Amerikano ang naging kapalit ng mga prayle o misyonaryo sa paghubog ng isip ng mamamayan. Kung krus at espada ang ginamit ng mga Kastila sa pananakop ng Pilipinas, naging mabisa para sa mga Amerikano ang Krag rifle at ang libro na hawak ng isang Thomasite.Bilang suhol sa mga Katolikong pamantasan na dominante sa bansa, nagpasa ng batas ang gobyerno sibil 1906 na nagbigay ng pribilehiyo sa mga eskuwelahan bilang mga korporasyon, pangunahin ang proteksyon ng mga ari-arian ng simbahan. Magkatuwang ang simbahan at ang bagong mananakop sa pagpapatupad ng isang kolonyal na edukasyon.Ang mga rebeldeng ayaw sumuko at patuloy na nakikidigma ay ikinintal sa isip ng mga bata bilang mga tulisan at masasamang tao. Isang dating guro at lider ng rebolusyon, si Heneral Artemio Ricarte ay sinamahan ang iba pang "irreconcilables" tulad nina Melchora Aquino at Apolinario Mabini na sapilitang ipinatapon sa Marianas Islands dahil ayaw nilang kilalanin ang pamumuno ng Amerika sa Pilipinas. Si Heneral Malvar, Vicente Lukban at Macario Sakay ay tinaguriang bandido ng mga Amerikano kahit kinikilala silang bayani ng mamamayan.Sa pagkatalo ng rebolusyon dahil sa pananakop ng Amerika ay hindi natapos ang paglutas ng problema sa lupa. Humantong ang pagsasama ng modernong kapitalismo ng US at domestikong piyudalismo sa bansa upang maisakatuparan ang plano ng US na bansutin ang pag-unlad ng Pilipinas. Binalangkas ang istruktura ng edukasyon na umaakma sa malapyudal na katangian ng ekonomiya ng Pilipinas at pantustos sa pang-ekonomiyang pangangailangan ng US.Bahagi ng pagkukundisyon sa ating kamalayan ay pagtatayo ng mga pamantasan tulad ng Unibersidad ng Pilipinas, Manila Business School (Polytechnic University of the Philippines ngayon) at Philippine Normal University upang matiyak na ang susunod na mga guro, klerk, teknokrat at lider ng bansa ay hindi lalayo sa kagustuhan at pamantayang iiwanan ng mga Amerikano. Sa bisa ng Act 854 noong 1903 ay pinag-aral ang isang daang matatalinong Pilipino sa Amerika na tinawag na pensionados. Sila ang naging mga pinakamasugid na taga-suporta ng dayuhang pananakop pagbalik nila sa Pilipinas.Matagumpay ang paggamit ng edukasyon sa pag-impluwensiya sa pag-iisip ng mga Pilipino kaya't nang maitatag ang gobyernong Komonwelt noong 1935, huling binuwag at ipinasa sa mga Pilipino ng mga Amerikano ang Department of Public Instruction.Mga tampok na paghamon sa kolonyal na edukasyonIto ang ilan sa mga obserbasyon ng Monroe Survey, ang pinakaunang sarbey sa edukasyon sa bansa noong 1925:1. Ang mga guro sa elementary at hayskul ay walang sapat na kasanayan.2. Humigit-kumulang 82% ng mga kabataan ay hindi umaabot sa Grade 5.3. Ang kurikulum at ang teksbuk na ginagamit ay hindi naaayon sa pangangailangan ng bansa.4. Nahihirapan ang mga Pilipino na mag-aral ng Ingles.Nanggaling mismo sa mga Amerikanong iskolar ang pagtukoy na hindi tumutugon sa partikular na pangangailangan ng Pilipinas ang kolonyal na edukasyong ipinapatupad ng Amerika sa bansa.Sa pagkakatatag ng gobyernong Komonwelt ay ipinasa na sa mga Pilipino ang pangangasiwa sa edukasyon ng bansa. Kinilala ng binuong National Council of Education at maging ni Pangulong Quezon ang layo ng agwat ng itinuturo sa mga eskuwelahan at ang pangangailangan ng Pilipinas.Ilan sa mga hakbang ng gobyernong Komonwelt ay ang pag-aalis ng grade 7 sa elementarya, pagpapatupad ng programang universal compulsory primary education, paglalabas ng mga teksbuk na umaayon sa katangian ng lipunang Pilipino, at pagpapahalaga sa edukasyong bokasyunal at adult education. Gayunpaman, patuloy ang paggamit ng ingles bilang midyum ng pagtuturo at ang ipinatupad na bagong istruktura ng edukasyon ay hindi pa rin lumalayo sa pamantayan at disenyo ng imperyalismong US. Kinilala man ng gobyernong Komonwelt ang mga kakulangan ng edukasyon sa Pilipinas, hindi nito isinakatuparan ang lubusang pagtatatag ng isang makabayan at makabagong tipo ng edukasyon.Hindi nakamit ng gobyernong Komonwelt ang layunin nitong universal priamry education. Noong 1935, 1,229,242 kabataan ang naka-enrol sa mga pampublikong paaralan, at pagdating ng 1939, 1,961,861 pa lamang ang nakakapasok sa paaralan. Apatnapu't-limang porsiyento (45%) lamang ng kabataan sa watong edad ang nakakapasok sa mga pampublikong paaralan.Ang mga eskuwelahan ay naging larangan din ng paghamon sa sistemang pang-edukasyon, umiiral na mapang-aping kaayusan sa lipunan at ang patuloy na pananakop ng Amerika sa kabila ng pangako nitong kalayaan para sa Pilipinas.Mula sa pagtutol ng pagtaas ng matrikula noong 1929 o ang pagsuporta sa Hares-Hawes Cutting Act noong 1933 hanggang sa kampanya para makaboto ang mga kababaihan sa eleksiyon noong 1937 ay pinatunayan na ng mga estudyante ng Unibersidad ng Pilipinas ang patuloy na pagsasabuhay ng tradisyong aktibismo ng mga kabataan.Noong 1930 ay nagwalk-out ang mga estudyante ng isang sekundaryong paaralan sa Maynila bilang protesta sa pang-iinsulto ng isang Amerikanong guro sa mga Pilipino. Sinuportahan ito ni Benigno Ramos, isang klerk sa Senado at protÃ©gÃ© ni Quezon. Tinanggal sa trabaho si Ramos na nagtulak sa kanya upang itayo ang grupong Sakdal. Binatikos ng mga Sakdalista ang kolonyal na sistemang edukasyon, partikular ang grade school Readers' Textbook ni Camilo Osias dahil sa pagsamba sa kulturang Amerikano. Higit pa rito ay sinisisi nila ang pananakop ng US bilang sanhi ng kahirapan ng mga magsasaka at mamamayan.Isang tampok na kuwento ng kabayanihan sa panahon ng pag-aalsa ng mga pesante noong dekada trenta ay ang pakikibaka ni Tomas Asedillo, isang guro ng pampublikong paaralan sa Laguna. Naging lider siya ng welga ng mga manggagawa ng La Minerva Cigar Factory sa Maynila na marahas na binuwag ng Constabulary. Tinangka siyang hulihin subalit nakabalik na siya sa Laguna at sumapi sa Katipunan ng mga Anakpawis. Naging tagapagtanggol siya ng mahihirap at nakilala bilang Robin Hood ng kanilang bayan.V. PANAHON AT PAGHAHARI NG IMPERYALISMONG HAPONParang epidemyang hindi makakuha ng lunas ang humagupit na krisis pang-ekonomiya sa buong mundo bago sumiklab ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Hindi mapigilan ang marahas na digmaan upang maresolba lamang ang pagkakahati ng mundo sa pagitan ng mga imperyalistang kapangyarihan.Sa Asya, naging pangunahing imperyalistang bansa ang Hapon. Madaling nasakop ng Hapon ang Pilipinas dahil sa kawalan ng sapat na paghahanda ng gobyernong Komonwelt at ang sagad-sagaring pag-asa nito sa tulong na hindi maagang binigay ng Amerika.Bitbit ang programang "Greater East Asia Co-Prosperity Sphere", itinuring ng Hapon ang Pilipinas bilang isang kolonya at itinayo ang papet na gobyerno sa pamumuno ni Jose P. Laurel kasama ang iba pang mga burgesya kumprador at panginoong maylupa.Ipinatupad din ng Hapon ang isang kolonyal, pyudal at mapanupil na sistema ng edukasyon. Naging tampok sa programang pang-edukasyon ang pagkakaisa ng mga Asyano laban sa mapanirang impluwensiya ng kulturang kanluran.Ito ang karagdagang tala ni Prop. Teodoro Agoncillo:"The Japanese educational policy was embodied in Military Order No. 2, dated February 17, 1942. Its basic points were the propagation of Filipino culture; the dissemination of the principle of Greater East Asia Co-Prosperity Sphere; the spiritual rejuvenation of the Filipinos: the teaching and propagation of Nipponggo; the diffussion of the vocational and elementary education; and the promotion of love of labor. The motive behind this educational system was not only to create an athmosphere friendly to Japanese intentions and war aims, but also to erase Western cultural influences, particularly British and American, on Filipino life and culture."Sinang-ayunan ng mga akademiko ang pagtukoy sa masasamang impluwensiya ng kanlurang kultura sa buhay ng mga Pilipino tulad ng bulag na pagsamba sa anumang nanggaling sa Amerika o sa mga "puti", indibidwalismong kaisipan at panatikong paghahangad ng yamang materyal. Gayunpaman, madali ring natukoy ng mga Pilipino ang maitim na motibo ng mga Hapon kung bakit nais nilang bumaling tayo sa simplistikong birtud ng Silangan sa ilalim ng gabay ng Hapon. Hindi kinagat ng mga Pilipino ang pinasusubo sa ating tipo ng edukasyon kung kaya't sa panahon ng digmaan, halos 90% ng mga estudyante ay piniling huwag pumasok sa eskuwelahan.Mula nang maipasa sa kamay ng papet na Republika ang pangangasiwa ng edukasyon noong 1943, tinangkang langkapan ng konsepto ng "assertive nationalism" ang sistema ng pagtuturo sa bansa. Ito man ay nayonalismong katanggap-tanggap sa mga imperyalistang Hapon, hindi maikakaila ang magandang intensiyon ng ating mga lider upang itatag ang isang makabago at makabayang edukasyon.Ilan sa mga hakbang na ginawa nila ay ang sumusunod:1. Pagkuha ng lisensiya ng mga guro bilang rekisito sa pagtuturo.2. Paggawa ng isang code of professional ethics para sa mga guro.3. Ang mga guro ng relihiyon ay dapat tumalima sa mga patakaran ng Estado.4. Ang mga Pilipino lamang ang maaaring magturo ng Kasaysayan, pambansang wika at character education sa lahat ng eskuwelahan.5. Ituturo at gagamitin ang pambansang wika sa lahat ng lebel ng edukasyon.6. Ang tuition at iba pang bayarin sa eskuwelahan, kabilang ang sahod ng mga propesor ay aaprubahan muna ng gobyerno; maaari ring imbestigahan ang status ng pinansiya ng mga pamantasan.7. Ang mayorya ng governing board ng mga eskuwelahan ay dapat Pilipino.Higit na makikitaan ng nasyonalismong motibo ang edukasyon sa panahong ito kaysa sa panahon ng Komonwelt. Ngunit ito ay nasa balangkas pa rin ng imperyalistang kontrol sa ating bansa. Anumang magandang motibo para sa sektor ng edukasyon ay nawawalan ng saysay hanggat ang makinaryang pulitikal at pang-ekonomiya ay nasa kamay ng dayuhan o makadayuhang interes.Sa pagbalik ng neokolonyal na kontrol ng Amerika sa bansa noong 1946, binasura lahat ng programang may kinalaman sa pamumuno ng Hapon, mabuti man o masama para sa kapakanan ng mamamayan, kabilang na ang binalangkas na programa para sa edukasyon.VI. PANAHON NG NEO-KOLONYAL NA PANANAKOP NG IMPERYALISMONG US AT MGA PAPET NA GOBYERNO NITO: 1946-1986Hindi nagtagal matapos ang pagkatalo ng mga Hapon, ipinagkaloob ng US ang huwad na kalayaan noong Hulyo 4, 1946, bilang pagsunod sa Tydings-McDuffie Law. Ngunit, tiniyak ng US na dominado pa rin nito ang pulitika, ekonomiya, militar, kultura at relasyong diplomasya ng bansa. Matapos na masira ang kalakhan ng bansa dahil sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ginamit ng Estados Unidos ang Rehabilitation Acts at Bell Trade Agreements upang matali pa rin ang Pilipinas sa mga dikta ng imperyalistang bansa. Sa ganitong paraan umusbong ang malakolonyal at malapyudal na katangian ng bansang Pilipinas.Mula sa panahon ng pagbibigay ng huwad ng kalayaan ng Pilipinas hanggang sa kasakukuyan, patuloy na umiiral ang komersyalisado, kolonyal at represibong sistema ng edukasyon sa bansa. Nagpatuloy ang kolonyal na kaisipan dulot ng impluwensya ng US sa mamamayang Pilipino. Nanatiling midyum ng pagtuturo ang wikang Ingles sa mga paaralan.Sa pamamagitan ng mga paaralan, kasabwat ang simbahan, pinalaganap ng US ang kaisipan at kulturang kolonyal at konserbatibo na nagsisilbi bilang muog ng isang malakolonyal at malapyudal na kultura. Pinalaganap din ang anti-komunistang histerya at nagpapakalat ng mga kontra-rebolusyonaryo at reaksyunaryong kaisipan at teorya sa pulitika at ekonomiya.Mula dekada sisenta hanggang nobenta ay mahigit walong libong mga Amerikanong Peace Corp Volunteer ang ipinadala sa bansa upang magturo sa mga eskuwelahan na parang mga Thomasites at naging estudyante nila maging ang mga Pilipinong guro. Sa pamamagitan ng mga Amerikanong foundation tulad ng Ford, Luce, Rockefeller, at Fulbright ay nagpatuloy din ang paghubog ng mga Pilipinong estudyante na tapat at sumasamba sa lahat ng perspektibang pabor sa interes ng US.Sa paglipas ng mga taon, ang edukasyon ay pinagkakakitaan na ng malalaking negosyante. Pagkatapos ng digmaan, biglang lumobo ang bilang ng mga pribadong paaralan sa bansa. Ang dominasyon ng pribadong sektor sa kolehiyo ay walang kaparis sa buong mundo. Naglipana ang samu't saring mga eskuwelahang namimigay ng diploma sa katapat na presyo na walang pinagkaiba sa iba pang kalakal sa pamilihan. Ang pagdami ng mga eskuwelahan ay nagdulot ng pagbulusok ng kalidad ng edukasyon dahil sa labis na paghangad ng tubo kaysa magbigay ng tamang serbisyo sa lipunan.Ang pagtindi ng komersyalisasyon sa edukasyon ay pinaboran ng pamahalaan habang sistematiko nitong pinapasa sa pribadong sektor ang responsibilidad sa edukasyon. Sa pagdaan ng mga dekada ay bumaba ang gastos ng pamahalaan sa edukasyon bilang bahagi ng kabuuang badyet. Sa pagliit ng badyet ay tumindi ang krisis sa edukasyon at bumaba ang kalidad ng ating pag-aaral. Hindi sana magkukulang ng guro, klasrum, at pasilidad ang mga eskuwelahan taun-taon kung mataas ang alokasyon ng pamahalaan sa edukasyon. Napupunta sa pambayad utang at gastos ng militar ang halos kalahati ng pambansang badyet imbes na maglaan ng malaki para sa serbisyong panlipunan. Habang may malaking investment ang mga karatig bansa natin sa Asya sa edukasyon (3.3% ng GNP, 1992), ang Pilipinas (2.9%) ay nagtitipid naman.Kaakibat nito ay ang pagbabalangkas ng struktura ng edukasyon na tutugma sa pangangailangan ng Amerika at ng mga korporasyon nito. Naging papel ng edukasyon ang pagsuplay ng mga manggagawang may kaunting kasanayan at pwede pang matuto ng bagong kasanayan sa mga dayuhang korporasyon lalo na ng pag-aari ng mga Amerikano.Ito ang paliwanag sa pag-alis ng ating mga propesyunal upang magtrabaho sa ibang bansa (brain drain). Tumutugon ang ating edukasyon sa pangangailangan ng dayuhan at hindi kung ano ang kailangan ng ating sariling ekonomiya upang lumakas. Isang matingkad na halimbawa ay ang oversupply ng mga nurse sa ating bansa sa kabila ng maliit na domestikong pangangailangan para sa propesyong ito. Noong 1998, kailangan lamang natin ng 27,160 nurse samantalang ang demand sa ibang bansa ay umaabot sa 150,885.Ito rin ang paliwanag sa tila mapagkawang-gawang donasyon ng World Bank sa sektor ng edukasyon ng Pilipinas. Nais nitong matiyak na tutuparin natin ang ating obligasyon na magtustos ng mga semi-skilled laborers sa pagsuporta sa ating basic education.Naniniwala ang WB na kailangan lamang ng mga Pilipino ng kaunting kasanayan kaya't mas pinaboran nito ang pagpopondo sa elementary at edukasyong bokasyonal. Binalangkas at binigyan ng malaking badyet ng WB ang Third Elementary Education Project ng Pilipinas. Ganundin ang ADB sa proyekto nitong Secondary Education Development Improvement Project. Mula 1982-1996, nagbigay ang WB ng $385 milyon at $359 milyon naman ang OECF sa edukasyon ng bansa at 2/3 nito ay inilaan para sa elementary at edukasyong bokasyonal.Sinasabing ang edukasyon ang "great equalizer" sa lipunan at tagapagtaguyod ng demokrasya sa bansa. Ito ang susi ng bawat Pilipino, mayaman o mahirap, upang guminhawa sa buhay. Pagkatapos ng digmaan, lumaki ang enrolment sa mga eskuwelahan nang walang kapantay sa kasaysayan ng bansa. Mula 1948 hanggang 1970, tumaas ang bilang ng mga eskuwelahan sa elementary ng 238% at sa High School ng 242%.Sa likod ng mga numero at paniniwalang ito ay hindi maitatago ang patuloy na pagiging bulok at elitista ng edukasyon sa Pilipinas. Sa pag-aaral ni Prop. Francis Gealogo ng Ateneo, hindi natupad ng edukasyon ang misyon nitong alisin ang agwat ng mga nakakapag-aral sa siyudad-kanayunan, babae-lalaki at mayaman-mahirap. Makikita sa talaan sa baba ang diskriminasyon laban sa mga mahihirap at sa mga nanggaling sa kanayunan pagdating sa access sa edukasyon. Kahit ang mga nakatapos ng kolehiyo ay hindi awtomatikong nakakakuha ng trabaho. Sa katunayan, walang pagkakaiba ang nakatapos ng kolehiyo sa mga hindi nakatapos sa pagkuha ng trabaho. Mas mataas pa nga ang unemployment rate ng mga nakarating sa kolehiyo kaysa sa mga hindi nakapag-aral.Ang pagsigla ng kilusan para sa isang makabayan, makamasa at siyentipikong edukasyonTumambad ang isang malaking krisis sa edukasyon noong unang bahagi ng dekada sisenta na kinilala maging ng mga matataas na pinuno ng bansa. Ikinagulat ng marami ang naiiba ngunit matapang na panukala ng Kalihim ng Edukasyon noon na si Manuel Lim na baguhin ang kolonyal na oryentasyon ng edukasyon sa bansa, na ayon sa kanya ay ang pangunahing ugat ng suliranin. Dapat daw nakatuon ang pansin ng pamahalaan sa pagkakaroon ng isang makabayang edukasyon. Isang edukasyon na may pagpapahalaga sa sariling kultura, wika at kasaysayang Pilipino na kasabay ang pagdebelop sa mga mag-aaral ng isang kamalayang sibiko at patriyotiko.Hindi papayagan ng US ang ganitong paghamon sa kanilang pamamayani sa sektor ng edukasyon kaya't agad binuo ang isang grupo ng mga Amerikano mula sa International Cooperation Administration at mga Pilipino mula sa National Economic Council upang magbigay ng rekomendasyon sa kinakaharap na problema ng edukasyon sa Pilipinas. Taliwas sa makabayang panukala ni Lim, idiniin ng grupo ang pagpapalakas ng edukasyong bokasyonal sa Pilipinas na susuporta diumano sa industriyalisasyon ng bansa. Ang panukalang ito ang repormang sinunod ng rehimeng Marcos at malinaw na ito ay isang adyenda ng US na mas pabor sa kanilang interes.Habang pinag-uusapan ang mga panukalang ito, dumadagundong na sa buong bansa ang protesta ng mga estudyante at kabataan sa loob at labas ng eskuwelahan. Nilunsad ang Second Propaganda Movement ng mga kabataang intelekwal bilang pagpapatuloy ng naunsyaming rebolusyon noong 1896 at pagkundena sa tinukoy nilang tatlong salot ng lipunan: imperyalismo, pyudalismo at burukrata-kapitalismo.Ang pagsigla ng bagong-tipo ng pambansang demokratikong kamalayan ay aktibong nilahukan ng mga estudyante kasabay ng pagbatikos nila sa kolonyal, komersyalisado at represibong edukasyon. Nagbuo sila ng mga samahang nakipaglaban para sa pagtatayo ng mga konseho ng mag-aaral, pahayagang pangkampus, academic freedom, kalayaang magpahayag at karapatang konsultahin tuwing magtataas ng matrikula.Nagdaos sila ng maraming mga Discussion Group (DGs) at Teach-in sa mga eskuwelahan tungkol sa kasaysayan ng bansa, partikular ang propaganda movement at rebolusyong 1896. Pinag-aralan nila ang mga akda ni Recto, Constantino at Jose Maria Sison. Matapat nilang inaalam ang anti-imperyalistang pakikibaka sa buong mundo lalo na sa Vietnam, Cambodia at Laos. Sa huli ay matiyaga nilang pinag-aaralan ang mga siyentipikong aralin tungkol sa uri, lipunan at rebolusyon ng Marxismo-Leninismo at kaisipang Mao Zedong.Tinuligsa ng mga estudyante ang konserbatismo at obskurantismo sa mga eskuwelahan lalo na ang tinatawag nilang kleriko-pasistang edukasyon ng mga katolikong pamantasan. Binunyag ang tumitinding amerikanisasyon ng UP. Walang magawa ang mga eskuwelahan sa kakaibang tapang ng mga estudyante sa paglalabas ng kanilang hinaing. Walang maling pulisiya ang hindi tinunggali. Walang mapang-abusong awtoridad ang hindi nakatanggap ng puna. Ngayon lamang lubusang hinamon ang kultura at kaisipang dominante sa mga paaralan.Humantong ang aktibismo ng kabataan sa kinikilala natin ngayong First Quarter Storm ng 1970. Sa unang tatlong buwan ng taon ay nagdaos ng malawakang pagkilos ang mga kabataan sa buong bansa bilang protesta sa kahirapan at umiiral na kaayusan sa lipunan.Dahil sa protesta ng mga estudyante, tumambad sa madla ang mga problema at kolonyal na oryentasyon ng edukasyon. Napilitang umangkop ang mga eskuwelahan at maging ang pamahalaan sa mga akusasyong ito at mula noon ay nagpostura silang makabayan at demokratiko ang mga paaralan sa bansa. Higit sa pagbusisi sa edukasyon, ang pagkilos ng mga estudyante ay nagbigay ng mas masinsing edukasyon sa mamamayan tungkol sa tunay na kalagayan ng pulitika, ekonomiya at kultura ng bansa.Pagsidhi ng krisis sa edukasyon sa panahon ng Rehimeng MarcosSinalubong ng malalang krisis sa ekonomiya ang pangalawang termino ni Pangulong Marcos dahil sa pagkabangkarote ng kaban ng bayan dulot ng matinding korapsyon noong nakaraang halalan. Mataas ang presyo ng bilihin samantalang mahirap ang kabuhayan ng mamamayan. Apektado rin ang papalubhang krisis sa edukasyon.Upang itago ang idinudulot nitong krisis sa pulitika tulad ng paglaban ng mga manggagawa, magsasaka at kabataang estudyante, kabilang na rin ang planong pagbabago sa makadayuhang Konstitusyon, nagsagawa ang pamahalaan ng ilang pagbabago sa iba't ibang ahensiya nito.Binuo ang Presidential Commission to Survey Philippine Education (PCSPE) na pinondohan ng Ford Foundation upang pag-aralan daw ang naaabot ng edukasyon sa pagtugon nito sa pang-ekonomikong pangangailangan ng bansa at iakma sa "global economic development." Mabilis na tinukoy ng mga estudyante na ito ay isang panandalian ngunit di-epektibong solusyon sa krisis sa edukasyon.Sa ulat ng PCSPE (Education for National Development, New Patterns, New Directions)noong 1970, sinabing hindi raw napapakinabangan ng husto ang ating mga graduate dahil hindi angkop sa manpower requirement ng ekonomiya. Nagpanukalang baguhin ang pokus ng edukasyon sa bansa sa paghuhubog ng trainable at mobile assembly line ng mga semi-skilled na manggagawa, farmhand, at mga craftsmen.Malaki ang naging implikasyon ng ulat para sa edukasyon ng mga Pilipino hanggang sa kasalukuyan. Ginamit ang PCSPE upang tuluyan ng i-overhaul ang edukasyon upang maging sandigan ng pre-industrial, backward agricultural at foreign dominated na ekonomiya ng bansa.Pinalakas ang polytechnic school system at edukasyong bokasyonal para sa suplay ng mga manggagawa sa mga Multinational Corporation (MNCs). Ipinatupad ang National College Entrance Examination upang isala ang mga estudyanteng didiretso sa higher education at yung kukuha ng bokasyonal na edukasyon. Binuo ang National Manpower Youth Council (TESDA ngayon) at Bureau of Non-Formal Education na magtitiyak na tuluy-tuloy ang pagsasanay ng mga kabataan batay sa pangangailangan ng mga MNCs na nakabase sa Pilipinas at batay sa pangangailangan ng pandaigdigang pamilihan.Dahil sa mga pagbabagong ito, lumitaw ang mga kursong mataas ang demand sa ibang bansa. Lumaki ang bilang ng mga manggagawang (karamihan ay inhinyero) pinadala natin sa Middle East mula 1975 (12,500), 1977 (36,676) hanggang 1980 (157,394). Paparami rin ang mga seamen na napapakinabangan ng mga dayuhang korporasyon at umabot ito sa rurok na 140,000 noong 1990. Tinugunan ng PCSPE ang papel ng Pilipinas sa pagsuplay ng murang lakas paggawa sa buong mundo.Sa pagpasok ng Martial Law, lalong tumingkad ang halaga ng sistema ng edukasyon upang pagsilbihan ang pasistang rehimeng US-Marcos. Kailangang baguhin ang mga aklat ng kasaysayan at kurikulum sa eskuwelahan upang maging katanggap-tanggap ang "Bagong Lipunan" ni Marcos at itago ang pasistang mukha ng batas militar.Noong 1972 ay nilagdaan ni Pangulong Marcos ang Education Development Act of 1972 na naglalayong magkaroon ng isang "development education" sa susunod na sampung taon. Gamit ang inisyal na alokasyon na P500 milyon at sa tulong ng WB, ginabayan nito ang pag-unlad ng ekonomiya sa kanayunan upang mapadali ang integrasyon nito sa pandaigdigang kapitalistang agrikultura.Ginamit ang dayuhang kapital upang lalong patatagin ang pagkiling ng edukasyon sa pagsuplay ng mga bagong graduate na may sapat na kasanayan at mapapakinabangan nang husto ng mga dayuhan. Ang dating Philippine College of Commerce ay ginawang Polytechnic University of the Philippines. Ang UP ay hinati sa mga autonomous unit na may kanya-kanyang ispesyalisasyon at itinayo ang mga bagong programa mula sa pondo ng mga dayuhang korporasyon at bangko na tumutugma sa disenyong inilatag ng PCSPE. Itinatag ang Philippine Center for Advanced Studies sa UP Los Banos, College of Fisheries sa UP Visayas, Health Sciences Center sa UP Manila at Asian Institute of Tourism, School of Economics, College of Business Administration at Transport Training Center sa UP Diliman.Luminaw pa ang tunay na layunin ng mga bagong programa sa edukasyon nang mismo ang WB ang naglaan ng $767 milyon para sa Textbook Development Program ng bansa. Ang plano ay ang pagsusulat ng mga bagong aklat ng mga guro at estudyante mula Grade 1 hanggang hayskul.Noong 1984, tinatayang may 85-92 milyong kopya ng mga teksbuk ng WB ang naipamahagi sa mga eskuwelahan sa buong bansa. Ang humubog sa ating murang kamalayan ay mga aklat na disenyo ng mga dayuhang may motibo at interes na kontra-Pilipino.Sa kabilang banda, ang mga kursong pilosopiya, agham panlipunan, sining at literatura, law, education, economics at business ay naging bahagi naman ng pagpapalaganap ng kulturang maka-US at konserbatibo. Ang mga paaralan ay naging instrumento para sa indoktrinasyon ng malakolonyal at malapyudal na kultura at kaalaman.Isinabatas naman ang Education Act of 1982 sa kabila ng malawak na pagtutol mula sa sektor ng edukasyon. Ito ang nagbigay daan sa malayang pagtataas ng matrikula sa mga pribadong paaralan at nagpatindi ng krisis sa edukasyon. Ginawa ito ni Marcos bilang suhol sa mga pribadong paaralan upang suportahan nila ang mga itinakdang programa't proyekto ng WB sa edukasyon.Pagpapatuloy ng laban sa kabila ng terorismo ng estadoHindi napigilan ng pangil ng pasismo ng estado ang pagsulong ng demokratikong kilusan para sa isang makabayan, makamasa at siyentipikong edukasyon. Kahit sa madilim na yugto ng batas militar ay nagawang ipaglaban ang interes ng mga estudyante at guro sa sektor ng edukasyon.Noong 1969, pinangunahan ng Manila Public School Teachers' Association ang kauna-unahang mass-leave ng mga guro upang hilingin ang pagpapatupad ng pagtaas ng sahod at iba pang benepisyo. Noong 1974 ay kinilala ng Supreme Court ang petisyon ng mga guro sa pribadong paaralan na magtayo ng unyon. Noong 1978 ay itinayo ang kauna-unahang welga ng mga manggagawa sa edukasyon ng mga empleyado at guro ng Gregorio Araneta University Foundation. Pagkaraan ng ilang linggo ay napatalsik nila ang kinamumuhiang presidente ng pamantasan at ibinigay ang hinihiling nilang pagtaas ng sahod.Noong 1977 ay binuo ang alyansa ng mga estudyante laban sa pagtaas ng matrikula. Naglunsad ng mga koordinadong boykoteo, martsa at noise barrage ang mga estudyante sa iba't ibang kampus at maraming paaralan ang napilitang magbaba ng matrikula, habang ang iba'y pumasok sa negosasyon at nagbigay ng konsesyon sa pasilidad sa kampus.Naging inspirasyon sa maraming eskuwelahan ang patuloy na paglaban ng mga mag-aaral at guro ng UP mula nang maipataw ang batas militar sa bansa. Iginiit ng di-iilang pamantasan ang karapatan nilang maging daluyan ng demokratikong ideya, pabor o palaban sa namumunong rehimen ng bansa.Dahil sa tuluy-tuloy na pagkilos ng mga mag-aaral, 1979 pa lamang ay naibalik ang mga konseho ng mag-aaral ng ilang kolehiyo sa UP. Sinundan ito ng nilunsad na democratic reform movement mula 1978-1982 sa buong bansa upang maibalik ang pangunahing karapatan ng mga estudyante na magkaroon ng konseho, pahayagan at mga organisasyon.Taong 1980-81 ng muling nilunsad ng mga mag-aaral ang kilusang boykot laban sa pagtaas ng matrikula. Sa pagkakataong ito, mahigit 400,000 na mag-aaral ang lumahok sa boykot sa mahigit 60 na paaralan sa buong bansa. Matapang na nilabanan din ang Education Act of 1980 dahil sa idudulot nitong pagtaas ng matrikula sa mga pribadong paaralan at atake sa awtonomiya ng mga pampublikong pamantasan. Napigil ang pagsasabatas nito ng dalawang taon.Sa gitna ng lumalakas na kilusan laban sa rehimen ay napilitang magbigay ng konsesyon ang estado sa pamamagitan ng paglagda ng kasunduan sa pagitan ng Ministry of National Defense at League of Filipino Students. Ang MND-LFS accord ay nagpaalis sa mga militar sa mga eskuwelahan, nagbawal ng pakikialam ng militar at paggamit ng dahas sa mga aksiyong protesta sa mga eskuwelahan, at nagbawi sa praktika ng mga security guard na manghuli ng mga estudyante.Ang huling tatlong taon ng rehimeng Marcos ay tinapatan ng sunud-sunod at papalaking pagkilos ng mga estudyante, guro at mamamayan. Taong 1983-84 nang maipagtagumpay ang isang daang boykot sa mga eskuwelahan sa buong bansa. Sumunod na taon ay inilunsad ang 220 boykot sa 53 na eskuwelahan sa National Capital Region. Mahigit 30,000 guro mula sa Maynila at Gitnang Luzon ang lumahok naman sa mass-leave noong Setyembre 1985 upang hilingin ang P3,000 pagtaas ng buwanang sahod.Hindi na maikaila ng estado ang mahigpit na imperyalistang kontrol sa edukasyon ng bansa. Madaling iugnay ang suporta ng imperyalismo kay Marcos sa makadayuhang programa sa edukasyon ng Pilipinas. Ang kahirapan at kalupitang dinanas ng bansa kay Marcos ay naging halimbawa upang makita ang katumpakan ng pagkakaroon ng isang makabayan, makamasa at siyentipikong tipo ng edukasyon.VII. NAGPAPATULOY NA KOLONYAL, KOMERSYALISADO AT MAPANUPIL NA SISTEMA NG EDUKASYONPatuloy ang pagdausdos ng edukasyong Pilipino kahit sa pagkabagsak ng diktaduryang Marcos. Nanatiling nakakapit sa imperyalistang kontrol at dikta ang mga patakaran sa edukasyon. Nagkaroon ng iba't ibang mga pag aaral na pinondohan ng IMF-WB-ADB hinggil sa edukasyong Pilipino katulad ng EDCOM, PESS, PCER subalit ang kanilang mga rekomendasyon ay hindi umaangkop sa kalagayan ng lipunang Pilipino, bagkus ay mayroong pagkiling sa interes ng pribado at pandaigdigang merkado.Niyakap at inako ni Corazon Aquino sa kanyang pagkapangulo ang lahat ng utang ng mga Marcos bagaman ang kalakhan ng mga ito ay hindi napakinabangan ng mamamayang Pilipino. Kahit na nailagay sa Saligang Batas 1987 na ang edukasyon ang dapat na nakakatanggap ng pinakamataas na alokasyon ng badyet, hindi ito naisakatuparan ng mga papet na rehimen mula kay Aquino hanggang kay Arroyo. Ayon sa tsart sa itaas, ang average share ng edukasyon sa Gross Domestic Product ay 2.8 porsiyento lamang samantalang ang para sa pambayad utang ay 7.3 porsyento. Sinasabi ng UNESCO na ang minimum na dapat na ilaan ng isang bansa sa edukasyon upang umunlad ay anim na porsiyento.Samantalang kinakaltasan ang badyet ng pampublikong edukasyon na nagbunsod upang magtaas ng matrikula maging ang mga paaralang ito, patuloy naman ang pagtaas ng mga bayarin sa mga pribadong paaralan, kasabay ng paglobo ng kanilang bilang.Patuloy din naman ang korporatisasyon ng mga eskuwelahang pampubliko. Gusto ng pamahalaan na pamunuan ang mga SCU bilang mga korporasyon. Kung kaya't ang sukatan ng tagumpay ng isang eskuwelahan ay batay sa "cost recovery and maximization of resources schemes" at hindi kung ito ay nakakapaglingkod ba sa tao at komunidad. Pangunahing kunsiderasyon ang market requirements sa pagpaplano ng mga bagong programa sa edukasyon. Dahil ito ang pokus ng pamahalaan, dumarami ang mga malalaking negosyante na pinapasok ang larangan ng edukasyon.Samantalang tumataas ang halaga ng edukasyon, kasabay din nito ang pagbaba ng kalidad nito. Dahil sa motibo ng mga kapitalista-edukador na kumita ng pera mula sa edukasyon at ang pagsasawalang-bahala ng gobyerno, nagsulputan ang mga paaralan na wala namang kakayahan sa pagtuturo mula sa aspeto ng kanilang kaguruan hanggang sa pasilidad. Dagdag pa sa pagbaba ng kalidad ng edukasyon ay ang kakulangan ng suporta ng estado sa pampublikong edukasyon na nagbubunsod ng kakulangan sa mga pasilidad, mga teksbuk, at mga guro. Bagkus, hindi kagulat-gulat ang pagbaba ng kalidad ng edukasyon; ito'y epekto lamang ng mga patakaran ng pamahaan.A. Papet na Rehimeng AquinoNagbunyi ang mamamayan sa pagpapatalsik sa diktaturyang Marcos at malaki ang inaasahan sa bagong luklok na rehimen na isasakatuparan nito ang mga pagbabagong kinakailangan ng bansa upang pigilan ang pagbulusok ng ekonomiya at krisis sa lipunan.Dahil sa patuloy na paglakas ng kilusan para sa makabayang edukasyon, napilitan ang pamahalaan na itaas nang bahagya ang badyet ng edukasyon. Itinalaga din ng bagong Konstitusyon ang compulsory at libreng pag-aaral sa hayskul.Gayunpaman, karamihan sa mga kahilingan ng sektor ng edukasyon ay patuloy na pinagkait ng rehimen. Nakalugmok pa rin sa mababang pasahod ang mga guro at hindi pinakinggan ang panawagan ng mga kabataan na kontrolin at tuluyang pigilan ang pagtaas ng matrikula. Sa halip ay lalong tumindi ang krisis sa edukasyon dahil sa mga bagong programang pinatupad ng pamahalaan.Sa pamunuan ni Aquino higit na nalantad ang kutsabahan ng mga kapitalista-edukador at pamahalaan. Halos taun-taon binabago ang guidelines hinggil sa matrikula at palagi itong umaayon sa kagustuhan ng mga pribadong eskuwelahan. Isinuko ang kinabukasan ng mga kabataan sa kamay ng mga ganid na kapitalista-edukador.MECS Order #22 series of 1986 na naglagay ng ceiling ng 15% tuition fee increase para sa non-accredited na paaralan at 20% para sa mga accredited.DECS Order #37 series of 1987 10% tuition fee increase para sa mga accredited na eskuwelahan.DECS Order #39 series of 1988. Nagsaad na wala ng ceiling ang tuition fee increase. Naamyendahan bilang 39-A matapos ang malawak na pagtutol.DECS Order #6 series of 1989. Walong pisong tuition fee increase sa upperclass at deregulasyon ng matrikula sa freshmenDECS Order #37 series of 1990 na hindi na regulated ang matrikula sa mga freshmen, hayskul at kolehiyo, pagsulat ng waiver, at pagtaas ng matrikula sa upper year ay batay sa tantos ng implasyon.DECS Order #50 series of 1990. Pagluwag sa tuition fee increase sa mga 1st year sa mga paaralang may accredited na programang umaabot sa level 2.DECS Order #136 series of 1990. Nagpahintulot ng dalawang beses na pagtataas ng matrikula sa loob ng isang taon sa Region 3,4,5 at NCR.DECS Order #16 series of 1991. Pagtataas ng matrikula batay sa regional inflation.DECS Order #30 series of 1991. Nagtakda ng 30% tuition fee increase.DECS Order #137 series of 1992. Deregulasyon ng tuition fee increase ng 18 "excellent schools."DECS Order #21 series of 1993. Deregulasyon ng tuition fee increase sa lahat ng antas.Patuloy ang paghahanap ng katanggap-tangap na programa upang talikuran ng pamahalaan ang responsibilidad nito sa edukasyon. Noong 1989, ipinatupad sa UP ang Socialized Tuition and Financial Assistance Program(STFAP) upang diumano'y gawing demokratiko ang pag-aaral sa pamantasan. Kalauna'y lumabas din ang tunay na motibo ng estado na iskema ito upang magtaas ng matrikula sa "mapanlikhang paraan". Mula P40 per unit ay biglang lumobo ang tuition sa P200 noong unang taon pa lang ng implementasyon ng programa. Hindi nakapagtataka kung bakit sa kasalukuyan ito'y pinapatupad na sa lahat ng pampublikong eskuwelahang bokasyunal at nakaambang ipatupad na rin sa lahat ng publikong kolehiyo sa bansa. Hindi tuwiran ang pagtaas ang matrikula, kumikita ang pamantasan at lumiliit pa ang subsidyo ng pamahalaan habang ipinagyayabang na ito'y para sa demokratisasyon at modernisasyon ng edukasyon sa bansa.Higit na pinaboran ang paglaki ng papel ng pribadong sektor sa edukasyon nang isinabatas ang Government Assistance to Students and Teachers in Private Education o GASTPE. Naglaan ng subsidyo ang pamahalaan sa mga pribadong eskuwelahan upang pagtakpan ang kakulangan nito na ibigay ang libreng edukasyon sa mga Pilipino. Babayaran diumano ang tuition ng mga mahihirap subalit hindi naman pinigilan ang taunang pagtaas ng matrikula na siyang hinahanap na tulong ng mga kabataan at mahihirap.Hindi maitago ang pagkabangkarote ng edukasyon sa bansa kung kaya't muli na namang sinuri ang sistemang pang-edukasyon ng binuong Education Commission (EDCOM) 1991 na malao'y naging Congressional Oversight Committee for Education. Wala namang inulat na bago ang EDCOM maliban lamang sa pagdidiin na hindi pa rin magkatugma ang ating mga graduate at pangangailangang manpower ng ating ekonomiya. Inamin din nito na isang dahilan sa pagbagsak ng kalidad ng edukasyon sa bansa ay ang maliit na investment ng gobyerno sa edukasyon. Kinilala ang bumabagsak na literacy rate, idiniin ang pangangailangang magpokus sa basic education, at (maling) tinukoy bilang pangunahing suliranin ng edukasyon sa bansa ang "inefficiencies in decision-making and organizational mechanism in the implementation of education programs."Sinunod ang rekomendasyong bumuo ng tatlong magkakahiwalay na ahensiya na may partikular na pokus at tungkulin sa pagbibigay ng serbisyong edukasyon. Pormal na itinalaga noong 1994 ang Department of Education (elementar at hayskul), Commission on Higher Education (kolehiyo) at Technical Education and Skills Development Authority o TESDA (edukasyong bokasyunal at teknikal).Ang pagtibag ng higanteng burukrasya ng edukasyon ay lumutas ng mga kagyat na problema sa organisasyon at pamamahala ng mga eskuwelahan. Subalit lumipas ang ilang taon ay hindi pa rin nito natutugunan ang mayor na layunin kung bakit ito ipinatupad, at ito ang pigilin ang pagbulusok ng kalidad ng edukasyon sa Pilipinas. Ngayon may panukala na magbuo ng coordinating agency na mag-uugnay sa tatlo upang magkaroon ng iisang direksiyon ang edukasyon sa bansa.Ibinaling ang sisi sa "efficiency" ng pamamahala at pagpapatupad ng mga programa samantalang matagal ng sinasabi ng mga iskolar na ang pangunahing suliranin ng edukasyon sa bansa ay nakaangkla sa kolonyal na oryentasyon o imperyalistang kontrol sa edukasyon ng mga Pilipino. Ang bulag na pagsunod sa adyenda ng IMF-World Bank ang pangunahing bumabansot sa pagsilbi ng edukasyon sa pag-unlad ng Pilipinas.B. Papet na Rehimeng RamosGinamit ng rehimeng Ramos ang EDCOM upang maisulong ang programang Education 2000. Nakabatay ito sa binalangkas na Medium Term Philippine Development Plan o Philippines 2000. Lulutasin daw ang kahirapan sa pamamagitan ng "people empowerment at global competitiveness." Panibagong rekomendasyon ito ng IMF-World Bank na higit na pinatingkad ang malapyudal na ekonomiya ng bansa. Upang maisakatuparan ito, ginamit na stratehiya ang deregulasyon, liberalisasyon at pribatisasyon.Ang Education 2000 daw ang solusyon sa matinding krisis sa edukasyon. Kapuna-puna ang mga panukala nito: "relaxing or liberalizing the heretofore restrictive regulatory framework for private education; and rationalizing the role and function of the state tertiary system of education."Nagpatuloy ang edukasyong nakaangkla sa isang 'export-oriented, import-dependent' na ekonomiya lalo na't minadali ng pamahalaan ang pribatisasyon at patakarang liberalisasyon sa sektor ng edukasyon. Tumindi ang komersyalisasyon ng mga SCU at pinalaki pa lalo ang papel ng mga kapitalista-edukador sa pagpaplano ng programa ng pamahalaan sa edukasyon.Mula 1992-95, dumoble ang bilang ng mga pribadong paaralan sa bansa. Sumulpot ang mga pre-school na nagongolekta ng napakataas na matrikula dahil sa patakarang liberalisasyon. Sa paanyaya ng pamahalaan, naglipana ang mga eskuwelahang nagtataguyod daw ng 'global competitiveness', partikular ang mga IT schools. Napakinabangan ng husto ng ibang bansa ang ating mga bagong graduates habang patuloy na nakapokus ang ating edukasyon sa dayuhang pangangailangan.Ginawa ng CHED ang Long Term Higher Education Development (LTHEDP) 1996-2005 na pawang pagsunod sa dikta ng dayuhan na bawasan ang badyet sa mga kolehiyo, magpokus sa agham at teknolohiya at umayon sa globalisasyon ng edukasyon. Kapuna-puna ang CHED Memo #59 na naglimita ng mga kursong social sciences sa kolehiyo. Ikinatuwa ng mga MNCs at mga malalaking negosyante sa bansa ang pagsasabatas ng Dual Training System Act dahil sa ibinunga nitong maramihang internship ng mga estudyante sa kanilang mga kumpanya.Isinabatas ang Higher Education Modernization Act of 1997na nagbigay daan sa korporatisasyon at burukratisasyon ng komposisyon ng Board of Regents ng mga SCU. Binigyan ng kapangyarihan ang Board na magtaas ng matrikula at magkaroon ng business ventures sa pribadong sektor upang kumita nang sarili ang mga SCU. Hakbang ito ng pamahalaan upang magbawas ng badyet sa mga SCU at akitin ang malalaking negosyante na lumahok sa pribatisasyon ng mga SCU.Sa pamunuan ni Ramos nailatag ang pundayon ng malawakan, sistematiko at tuluy-tuloy na rasyonalisasyon (o pagbabawas) ng mga SCU. Isinabatas ang Agriculture and Fisheries Modernization Act na ginawang legal ang rasyonalisasyon ng mga eskuwelahang agrikultural. Hinikayat ang mga publikong pamantasan na maghanap ng sariling pagkakakitaan o kaya'y tuluyang magsara o lumahok sa programang pribatisasyon. Ipinasa sa sumunod na rehimen ang lubusang pagpapatupad ng programang ito.C. Papet na Rehimeng EstradaBinuo noong Disyembre 1998 ang Philippine Education Sector Study (PESS) at Presidential Commission on Educational Reform (PCER) at may siyam na rekomendasyon sa edukasyon na inaprubahan ng pamahalaan kasama ang WB, ADB, COCOPEA, Philippine Chamber of Commerce, at ang mga negosyanteng sina Aguiluz at Ayala.Nagtulak ito ng moratorium ng pagtatayo ng panibagong mga SCU noong Oktubre 1999. Binalangkas ang pagbabawas ng badyet sa edukasyon at rasyonalisasyon ng mga SCU. Iminungkahi ang pagtataas ng matrikula sa mga SCU sa parehong lebel ng pribadong eskuwelahan. Ito ang salarin kung bakit inalis ang MOOE at binawasan ang capital outlay ng mga SCU. May freeze hiring tuloy at bawal na ang paglikha ng plantilla position sa mga SCU.Nagmungkahi ding magdagdag ng isa hanggang dalawang taong kurso para sa mga estudyanteng hindi papasa ng qualifying exam bago magkolehiyo (pre-baccalaureate system). Labis itong ikinatuwa ng mga kapitalista-edukador dahil sa nakikinita na nila ang kanilang makukuhang dagdag na kita dito.Binalangkas din ang programa ng rasyonalisasyon ng mga SCU:1. Delineation of functions of SCUs towards the complementation of programs and course offerings with their private counterparts.2. Review of enabling instruments and charters of SCUs to address all technical inconsistencies and serve as basis for reform3. Development of a model for the rationalization of SCUs that accounts for best practices in other countries4. Formulation of a strategic action and investment plan for the restructuring of SCUsHanggang sa kasalukuyan ay ito pa rin ang sinusunod na programa ng pamahalaan upang gipitin ang mga SCU at isulong ang rasyonalisasyon ng edukasyon sa kolehiyo. Inaalis sa mga SCU ang mga kursong binibigay din ng mga pribadong eskuwelahan, binabago ang Charter upang iakma sa komersyalisasyon at tuluy-tuloy ang pagbabawas ng badyet.D. Papet na Rehimeng Macapagal-ArroyoNaging taksil sa kabataan, sa mamamayan, at sa diwa ng EDSA Dos ang papet at pasistang rehimeng Gloria Arroyo. Sa pag-upo nya noong Enero 21, 2001, binalangkas ng kabataan ang mga panawagan para sa mas mataas na subsidyo para sa edukasyon, paghihinto ng mga pagsingil sa mga bayarin sa mga paaralan sa isang takdang panahon, at ang pagtatanggal ng pamahalaan ng mga patakarang nagpapalala sa sitwasyon ng edukasyon.Subalit, pinagpatuloy ni Arroyo ang liberalisasyon ng edukasyon at lalo pa itong pinalala dahil sa pagsang-ayon nito sa mga dikta ng IMF-WB. Tampok ang pagpapakatuta ng rehimeng ito sa Estados Unidos pagkatapos nitong suportahan buong-buo ang war on terror na pinangunahan ng imperyalistang bansa. Karugtong ng mga patakarang liberalisasyon sa ekonomiya katulad ng pagtataas ng value-added tax, sin taxes, Mining Act, ay ang pagpapalala ng kolonyal at komersiyalisadong oryentasyon ng edukasyon tulad ng RBEC, paggamit ng Inggles bilang wika ng pagtuturo, at CMO 14.Lalong lumala ang labor migration sa panunungkulan ni Gloria Arroyo sa pag-alis ng mga doktor, mga nurse, mga guro upang magtrabaho sa ibang bansa. Ito ang mga pangangailangang tinutugunan ni kasalukuyang rehimen at hindi ang mga pangangailangan ng mamamayan.1. LTHEDP 2001-2010. Binalangkas ito ng CHED upang gabayan ang direksiyon ng higher education sa bansa ngayong dekada. Kailangan daw maging angkop ang edukasyon sa ating "knowledge-based economy" ngayong nasa panahon na tayo ng "borderless education." Balak ding idebelop ang isang service-oriented higher education na magbubunsod ng kasiglahan sa ating ekonomiya.Tumutugon ang pamantayan ng LTHEDP sa disenyo ng IMF-WB. Paiigtingin lalo nito ang krisis sa edukasyon dahil layon nitong maipatupad ang mga sumusunod pagdating ng taong 2010:Â· Nabawasan na ang bilang ng mga SCU ng 20% ng kabuuang bilang ngayonÂ· 6 na SCU ay semicorporatized na ang operasyon.Â· 20% ng mga SCU ay kumikita ng sarili at hindi na humihingi ng pondo sa pamahalaan sa pagbebenta ng mga intellectual product at mga grant.Â· 50% ng mga SCU ay may aktibong income generating projects.Â· 70% ng mga SCU ay may tuition na katumbas ng mga pribadong paaralan.Â· 15 kolehiyo sa bansa ang may pre-baccalaureate system.Â· 60% ng mga pamantasan ay may kolaborasyon sa malalaking industriya at negosyo.2. Medium Term Higher Education Development and Investment Plan (MTHEDIP) 2001-2004. Ito ang ambisyosong programa ng CHED sa susunod na tatlong taon batay sa mga ginawang rekomendasyon noon ng PCER at PESS. Layon nitong bigyan ng solusyon ang isyu sa mababang kalidad ng edukasyon sa kolehiyo at ang usapin ng equity o access ng mahihirap sa mga pamantasan. Subalit tila niloloko ng CHED ang kanyang sarili dahil ang ibinabandila nitong programa ay nais idebelop ang edukasyon sa kolehiyo sa pamamagitan ng pagbabawas ng mga pampublikong kolehiyo sa bansa.May panukala itong rasyonalisasyon ng mga kolehiyo tulad ng rekomendasyon ng PCER. Kapag ito'y nabigo, may inihahapag ang CHED na normative financing at resource allocation system bilang paraan ng pagpopondo ng mga SCU. Ang badyet ng mga SCU ay nakabatay sa kanilang mga programang akademiko na prayoridad ng CHED. Kapag may mga iniaalok itong kurso na 'non-sanctioned' ng CHED, wala itong matatanggap na pondo sa pamahalaan. Upang maging katanggap-tanggap ang pagbabawas ng mga SCU ay may inilalako ang CHED na 'regional university system.'Iniinsulto ng CHED ang mamamayan sa dahil nakuha pa nitong ipagmalaki na ang kinaltasang pondo ng mga SCU at ang idudulot nitong pagtaas ng matrikula ay babalansihin daw ng mga scholarship na kanilang ibibigay. Ilang libong estudyante lang ba ang makakakuha ng mga scholarship? At ang mga estudyanteng kumukuha ng mga kursong 'non-sanctioned' ng CHED ay hindi rin makakatanggap ng subsidyo mula sa gobyerno. May posibilidad ding sinasabi ang CHED na cost-recovery o paniningil sa mga estudyanteng tumatanggap ng scholarship sa hinaharap kapag nakatapos na sila ng kolehiyo.Binabalangkas din ng programang ito ang mapping ng mga kolehiyo sa bansa ayon sa ekonomikong potensyal ng mga rehiyon. Aayusin ang lokasyon ng mga pamantasan batay sa specific field of expertise ng mga rehiyon tulad ng agrikultura sa Timog Katagalugan, pagmimina sa rehiyon ng Cordillera, fisheries sa kanlurang Visayas at Arts and Sciences sa Maynila.Nakaangkla ito sa dami ng mga MNCs at malalaking korporasyon na mayroon sa bawat rehiyon. Ang buong pakete ng MTHEDIP ay pinakamasahol sa mga programang nais ipatupad ng CHED dahil tahasang binebenta ang interes ng bansa sa mga dayuhan. Hindi nakapagtataka at nakasalalay ang programang ito sa pondo mula sa mga dayuhang bangko at imperyalistang bansa.3. Restructured Basic Education Curriculum (RBEC).Solusyon ng DepEd sa mababang kalidad ng edukasyon ay pagbabago ng kurikulum sa elementary at hayskul. Lima na lang ang core subject ng mga estudyante: English, Science, Math, Filipino at Makabayan - pinagsama-samang araling panlipunan, musika, PE, health, at technology and home economcs. Nahihibang ata ang DepEd sa pagsasabing ito ang solusyon para tumaas ang ating posisyon sa TIMMS dahil sa bagong kurikulum ay inalis ang science sa grade 1at 2 at binawasan ang contact time ng pagtuturo ng science sa hayskul. Sa paglabnaw ng pagtuturo ng kasaysayan at ng lahing Pilipino, higit nitong patitingkarin ang kolonyal na oryentasyon ng edukasyon sa bansa. Palibhasa'y ang kailangan lamang ng mga MNCs ay mga mangagawa na kaunti lamang ang kasanayan kung kaya't kahit ang isang holistikong edukasyon ay isasakripisyo ng pamahalaan. Nilabag ng DepEd ang lahat ng metodolohiya sa pagbabago ng kurikulum dahil hindi dumaan sa pilot testing ang RBEC bago ito ipatupad sa buong bansa. Ang maagang pagpapatupad ng kurikulum ay dikta ng IMF-WB bago nila ibigay ang hinihinging utang ng pamahalaan para sa edukasyon.4. English as medium of instruction. Ipinatupad ni Gloria Arroyo ang paggamit ng wikang Inggles sa pagtuturo ng mahigit na 75% ng mga asignatura at mga paksa sa mga paaralan upang maagapan daw ang pagbaba ng bilang ng mga Pilipinong marunong mag-inggles. Naaayon ang patakarang ito sa dikta ng dayuhang merkado para sa english-speaking cheap labor upang magtrabaho sa kanila bilang tagapag-alaga ng maysakit at matatanda, tagasagot ng telepono, taga-transcribe ng mga diskusyong medikal, atbp. Dahil sa patakarang ito, pati na rin ang RBEC, inilathala ng DepEd noong Mayo 2006 ang pagbaba ng average score ng mga mag-aaral sa wikang Filipino. Lalong pinalala ng patakarang ito ang kolonyal na oryentasyon ng edukasyon - isang edukasyon na nagsisilbi sa dayuhan at hindi sa sariling bayan.5. Joint Circular Memorandum on Normative Funding na inilabas ng CHED at Department of Budget ang Management (DBM) taong 2004. Ito ay nakabatay pa rin sa rekomendasyong inilabas ng PESS at PCER upang "irasyonalisa" ang pagpopondo ng mga SUC. Nilalayon nito na higit na rasyonalisasyon ng 100% ng MOOE batay sa merit nito upang makatipid ang gobyerno at mapataas daw ang kalidad ng serbisyo ng mga SUC maliban sa mga service hospitals ng mga ito. Sinimulan itong ipatupad ngayong taon kung saan 25% ng MOOE ang ipinaloob dito, 50% sa 2006, 75% sa 2007 at 100% sa 2008. Sa partikular ang plao nito ay:Â· ibatay ang MOOE sa bilang sa aktwal na bilang ng mga estudyante nang nakaraang taon at hindi na maari pang magbigay ng dagdag na badyet sa karagdagang bilang sa mga susunod na taon;Â· mas bibigyan lamang ng prayoridad sa popondo ang mga kursong IT, natural sciences at math, teacher education at agriiculture, ang PhD, masters at iba pang kurso ay hindi gaanong paglalaanan ng pondo at ipephase-out alinsunod sa programa ng Asian Development bank (ADB);Â· mayroon na ring takdang bilang ng mga thesis, dissertations at studies na dapat mai-publish upang mabigyan ng pondo sa pnanaliksik;Â· upang mapanatili ang mga extension service ng SUC ay kailangang paramihin ang output nito gaya ng bilang ng tao na nabigyan ng seminar nang walang ilalaan na pondo upang maabot ang rekisitong ito;Â· upang manatili ang mga guro sa serbisyo kailangang 80% ng kanyang estudyante ay pumasa sa board exam.Sa esensya, ang tunguhin ng bagong patakarang ito ay pagbabawas ng bilang ng SUC. Sa kakarampot na badyet na inilalaan sa mga SUC, imposibleng maabot ng maliit at naghihikahos na pamantasan ang matataas na pamantayang ito.6. CHED Memorandum Order No. 14. Sa pamamagitan ng CHED Memo 14 na ipinatupad noong 2005, kunwang tinutugunan ng pamahalaan ang pagtutol ng kabataan sa taunang pagtaas ng matrikula nang hind tuwirang naapektuhan ang kita ng mga kapitalista-edukador. Ito ang ipinalit ng CHED sa revised guidelines para sa pagtaas ng matrikula ng mga pribadong paaralan mula sa naunang CHED Memo Order 13 series of 1998.Nakasaad sa CHED Memo 14 ang paglalagay ng 'tuition cap,' o hindi paghintulot sa mga pribadong paaralan na magtaas na matrikula ng lagpas sa kasalukuyang inflation rate. Ayon pa sa CHED, layunin din daw ng Memo 14 na gawing regular ang mga konsultasyon ng mga pribadong paaralan sa mga magulang at estudyante. Kasama rin sa mga saklaw ng CHED Memo 14 ang iba pang mga panukalang pagtaas ng mga bayarin sa eskwelahan (miscellaneous fees) bukod sa matrikula.Pero nananatiling inutil ang CHED Memo 14 sa pagkontrol sa taunang pagtaas ng matrikula. Sa halip, liniligalisa ng CHED Memo 14 ang taunang pagtaas ng matrikula at tuluyan nang tinatanggalan ang mga estudyante at magulang ng karapatang dumalo sa mga konsultasyon. Hindi na raw kailangan ng konsultayon kapag ang pagtaas ng bayarin o matrikula ay katumbas o mas mababa pa sa inflation rate.. Samakatwid, awtomatiko na ang pagtataas ng matrikula sa mga pamantasang ito. Wala itong idinulot kundi palalain ang deregulasyon ng matrikula.VIII. NAGPAPATULOY NA LABAN NG KABATAAN AT MAMAMAYANTaun-taon ay sinasalubong ng protesta ang pagbubukas ng mga klase dahil sa patuloy na pagsidhi ng krisis sa edukasyon. Pinapatampok ang pananagutan ng pamahalaan na pag-aralin ang kabataan. Hindi lang minsan niyanig ng mga protesta ang Estado at humahantong pa ito sa lubusang paghihiwalay sa reaksiyunaryong gobyerno. Pinakamatingkad na halimbawa ay ang malakas, malawak at dumadagundong na kampanya laban sa pagtaas ng matrikula. Ang taunang pagbabago ng mga DECS memo hinggil sa matrikula sa panunungkulan ni pangulong Aquino ay ibinunga ng militanteng paghamon ng mga estudyante sa lansangan. Napilitang umaksiyon ang pamahalaan upang maiwasan ang pagbulusok ng popularidad nito sa publiko. Ito rin ang dahilan kung bakit iminungkahi ni pangulong Ramos ang pagbubuo ng National Multisectoral Committee on Tuition. Kailangang ipakita niya sa mamamayan na may ginagawa siyang hakbang upang tugunan ang kahilingan ng kabataan.Mula nang maitatag ang CHED ay ilang beses na itong naglabas ng memorandum upang maging makatarungan daw ang konsultasyon sa pagtaas ng matrikula. Itinulak ito ng hindi mapigil na protesta ng mga estudyante sa loob at labas ng mga eskuwelahan. Kung tutuusin, ang reklamo ni Dr. Feliciano ng COCOPEA ("But sadly, the education sector has the distinction of being the only industry in the economy where the students must be consulted by the schools to the amount of tuition fees they have to pay") ay isang pagkilala sa pagiging epektibo ng mga protesta laban sa pagtaas ng matrikula. Walang pribadong korporasyon sa bansa ang pwedeng diktahan ng pamahalaan kung saan dadalhin nito ang kanilang tubo subalit nagawa nating maging batas ang paglalaan ng 70% ng kita ng mga eskuwelahan sa pagtaas ng sahod ng mga guro, 20% sa pagdebelop ng mga pasilidad, at 10% ang pwede lang maging tubo.Noong 2000, binawasan ang badyet ng UP at iba pang SCU sa bansa. Ipinagmalaki ito ni Pangulong Estrada dahil siya raw ang kauna-unahang pangulo ng Pilipinas na gumawa nito. Sinundan pa ito ng kanyang pagtatanggol kay Lucio Tan, ang nagmamay-ari ng UE at numero unong kapitalista-edukador. Sinabayan pa ito ng pagtaas ng matrikula sa mahigit limang daang eskuwelahan sa bansa. Ang walang pagtatanging arogansyang ito ay hindi palalampasin ng kabataan. Naglunsad ng mga sunud-sunod na pagkilos sa mga eskuwelahan sa buong bansa bilang pagkundena sa mga pulisiya ni Estrada sa edukasyon hanggang sa umabot ito sa EDSA Dos. Naging tuntungan ang mga sektoral na isyu'kahilingan ng mga kabataan upang maging mabilis ang pagpapakilos ng daang libong mga kabataan sa EDSA at sa iba pang sentrong bayan sa buong kapuluan. Bago pumiyok si Chavit, nagkakaisa na ang kabataan laban kay Erap.Ang potensyal ng kabataan na pangunahan ang malalaking protesta laban sa pamahalaan ay matagal ng kinikilala at kinakatakutan ng naghaharing uri. Ito ang ating mabisang sandata upang pigilin, kahit pansamantala, ang pagpapatupad ng mga kontrobersyal na programa sa edukasyon ng pamahalaan tulad ng STFAP sa lahat ng SCUs, moratorium sa paglikha ng mga bagong SCU at todo-todong pagpapatupad ng rasyonalisasyon sa edukasyon. Ipinakita rin natin ang katumpakan ng kolektibong pagkilos nang napilitan ang pamahalaan na baguhin ang ROTC noong 2001 pagkatapos nating ikasa ang sabay-sabay na walk-out ng mga kadete sa mga eskuwelahan sa bansa.Matapang ang ating paghamon sa pamahalaan at may nakukuha tayong maliliit at malalaking tagumpay. Subalit nananatiling dominante pa rin ang isang kolonyal, komersyalisado at mapanupil na sistema ng edukasyon. Lalong tumindi ang krisis sa edukasyon sa pag-upo ni Pangulong Macapagal-Arroyo. Bukod sa pagtalikod sa mga pangako niya sa EDSA, mas masahol pa siya sa pinatalsik na pangulo dahil sa mga patakaran niya sa edukasyon at sa pagsupil sa mga karapatang pantao.Pakikibaka ng kabataan at mamamayan laban sa diktadurya ni ArroyoMula ng maupo sa poder, pinagtaksilan na ni Arroyo ang kabataan. Higit pa ngayong inilulubog ng kanyang mga sakim na pakana para makapanatili sa pwesto eng edukasyon sa mas malalim na krisis.Dahil sa pinipiling unahin ang pagkapit-tuko sa kapangyarihan, ang pondo na ilalaan sana sa edukasyon ay napupunta sa kabuktutan ng rehimen. Noong 2004, ang idagdagdag sanang badyet sa DepEd ay hindi inapruba at ginamit ni Arroyo sa kampanya. Kung tutuusin, simula ng 2001, pababa na nga ang badyet ng edukasyon, ibinubulsa pa niya ang sana'y pang-agapay sa krisis. Ngayong taon, dahil sa paggigiit ni Arroyo na maipasa ang dagdag badyet niya sa cha-cha at sa iba't iba pang pakana para makapanatili sa pwesto, ne reenact ang badyet at higit na bumaba ang halaga ng badyet sa edukasyon. Napakarami sanang pera na maaaring ilaan sa edukasyon, pero napupunta ito sa kabuktutan ni Arroyo at ng kanyang pamilya, bukod pa sa misprayoritisasyon ng pondo sa pambayad utang at gastusing militar.Nagkaroon si Gloria Arroyo ng karapatang manipulahin ang mahigit 48 bilyong piso dahil sa pagre-reenact ng 2005 badyet. Sa kasalukuyan ay dinagdagan ng pasistang rehimen ng isang bilyong piso ang pondo ng militar upang sugpuin ang mga rebolusyonaryong nakikibakang mamamayan. Ito ay sa kabila ng matinding pangangailangan ng edukasyon para sa dagdag na pera upang pampatayo ng mga silid-araln, pagpapaayos ng mga kagamitang eskwela, at marami pang iba.Sinisingil na ng mamamayan at kabataan si Arroyo sa kanyang mga kasalanan at lumalakas ang kilusan na nananawagan ng kanyang pagpapatalsik. Ang reaksyunaryong estado naman ay gumamit ng mga mapanupil na mga patakaran upang patahimikin ang mga mamamayan. Kabilang ang kabataan sa naging biktima ng pasismo ng estado. Ginawang animo'y mga kampo ng militar ang mga paaraalan at tiniktikan ang mga lider estudyante. Noong Marso 19, 2006, pinaslang ng mga militar ang coordinator ng League of Filipino Students sa Bikol na si Cris Hugo. Diniligan ni Cris ng sariling dugo ang harapan ng kanilang pamantasang Bicol University, ipinakita niya ang katapangan ng kabataan sa harap ng pasismo upang itaguyod ang interes ng masa.Matapang na ipinakita ng kabataan ang militanteng paglaban sa rehimeng mapanupil. Pinangunahan ng kabataan ang pagbawi ng mamamayan sa Mendiola sa ginawang pagkilos noong Setyembre 2005. Sa iba't ibang parte rin ng bansa ay naglunsad ng mga kilos protesta ang mga estudyante't kabataan upang imarka ang nagpapatuloy na makasaysayang responsibilidad ng kabataan sa lipunan. Noong Mayo 2006 ay ipinakita ni Teresa Pangilinan, pangalawang kalihim ng NUSP Southern Tagalog, ang galit ng kabataan kay Gloria Arroyo sa harap nya mismo sa graduation ng Cavite State University. Saan man magpunta si Arroyo ay hahabulin siya ng protesta ng mga makabayan at kritikal na mga kabataan. Ganito rin ang ginawa ng mga estudyante sa UP Manila at mga paaralan sa Taft Avenue nang bumisita si Arroyo sa PGH. Hindi na siya tatantanan ng kabataang nakikibaka.

Ang gilingang bato ni edgardo m reyes?

Ang Gilingang Bato Walang nakakaalam kung gaano na katanda ang gilingang bato. Ito'y nagisnan na naming magkakapatid.Ayon kay ina, ito'y minana niya kay Impo, na minana rin naman daw ni Impo sa sariling ina nito.Sa likod niyan ay walanang makapaglahad sa kasaysayan ng gilingang bato, maliban sa sabi-sabi na ang kalahian daw ni Ina ay kalahian ng magpuputo. Ang ina raw ni Impo ay isang mahusay na magsusuman,kinilala sa buong San Fermin at dinarayo maging sa mga karatig-bayan na nagnanais magregalo o maghanda ng espesyal na suman sa kapistahan, kasalan at iba pang okasyon na may handaan. Si Impo ay naging kabalitaan daw naman sa kanyang bibingkang sapin-sapin.At kung ang pagpuputo ay likas na talinong namamana,ay si Ina ang tanging nakamana niyon pagka't sa kanilang magkakapatid,tatlong lalaki at apat na babae,ay siya lamang ang lumabas na magpuputo. Sa mangasul-ngasul na hilatsa sa galingang bato, ang pinag-ukitang batong-buhay ay maaaring sintanda na ng panahon. Ngunit ang mismong gilingan ay Hindi kapapansinan ng kalumaan, maliban sa tatangnang mulawin, na kuminis na at nagkabaywang sa kaiikot sa sarisaring kamay. Hindi ko alam kung gaano kahusay na magpuputo si Ina. Sa lasa ko, ang kanyang lutong mga kakanin, na bihira kong tikman, ay wala nang katangi-tanging sarap. Ngunit maaaring dahil ako'y sawa na. nawawalan ng lasa ang pinakamasarap mang pagkain kapag araw-araw ay nakahain iyon sa iyo. Ngunit maaaring masarap ngang magkakanin si Ina pagkat siya, tulad ni Impo, ay nagging kabalitaan din sa pagpuputo. Ang pagkakanin ni Ina, kung bagaman, ay Hindi siyang sandigan ng aming kabuhayan noong nabubuhay pa si Ama na isang panday. Kung baga'y nakatutulong lang si Ina. Ngunit bigla-bigla ang pagkamatay ni Ama. Nakaramdam ng naniningid na pananakit sa puson at pamamanhid sa paligid ng pigi, inakala na iyon ay kung ano lamang na titigil din nang kusa, at nang pumayag na pahatid sa ospital (nang panahong iyon ay mayayaman lang ang karaniwang nagpapaospital) sa kabisera ay huli na; mula sa San Fermin hanggang sa kabisera ay dalawang oras na paglalakbay sa karitela, at sa daan pa lamang ay sabog na ang apendisitis. Maliit pa ako noon, pito o walong taon, upang akin nang maunawaan ang kahulugan ng gayao ni Ama sa mga naiwan. Ngunit nang malaki na ako, ang pangyayari'y napag-uusapan pa rin paminsan-minsan ng aking mga kapatid, at ang kalamnan ng kuwentu-kuwento ay nag-aalay ng tagni-tangning kabuuan. Dalawang beses lang daw umiyak si Ina: sa aktuwal na sandal na pagkamatay ni Ama at nang ang bangkay ay ibinababa sa hukay ang pait ay kinimkim sa kalooban, ayaw iluha. At sa libing pa lamang ay usap-usapan na ng mga Tao kung paano kami mabubuhya ngayong wala na si Ama. Kawawa raw naman kami. Tatlong araw pagkaraan ng libing ay pinulong daw kami ni Ina (Hindi ko ito natatandaan). "Wala na'ng ama nyo. Ano'ng iniisip nyo ngayon sa buhay natin?" Isa man daw sa amin ay walang umimik---si kuya(panganay sa amin at mga 17 taon noon), si Ate, si Diko, Si Ditse saka ako (bunso). "Mabubuhay Tao," sabi raw ni Ina. "Pero kikilos tayong lahat." Dati, si Ina ay ngpuputo lamang kapag may pagawa sa kanya. Ngunit ngayong wala na kaming ibag pinagkukunan ay Hindi na maari iyong umasa na lamang kami sa dating ng order; kailangang magputo kami at magtinda araw-araw. Naging abala ang gilingang bato mula noon. Gumigiling kaming lahat, palit-palitan. Sa umaga, ang malagkit ay nakababad na. Sa hapon ay simula ng paggiling, na inaabot ng katamtamang lalim ng gabi. Hindi medaling gilingin ang tatlo-apat na palangganang galapong. Bukod sa mga tanging pagawa, si Ate at si Kuya ay nagtulong sa isang puwesto ng bibingka at puto-bumbong sa kanto. Si Ditse ay nakapuwesto sa palengke tuwing umaga, sa hapon ay lumilibot, sunong ang bilao ng sumang malagkit at suman lihiya. Si Diko, na ang karaniwang tinda'y butse at palitaw, ay nakababad naman sa palaruan ng pool sa bayan, ngunit tuwing Sabado at Linggo ay nakapuwesto sa harap ng sabungan. At maging ako, sa edad kong iyon, ay nagtitinga rin, maglalako ng gurgorya, bagamat Hindi ako lumaayo nang malayo. Natatandaan ko na minsan ay napaaway ako sa aking paglalako ng gurgorya. Dalawang bata ang nakisabay sa lakad ko, at tuwing itatawag ko ang aking tinda ginagagad ako. Nakipagbabag ako dahil doon. Umuwi ako nang ngumangalngal, dumurugo ang bibig, may kalmot sa leeg at sa pisngi. Nagsumbong ako kay ina, ngunit ako ang kanyang sinisi. Hindi ko raw dapat pinansin ang panunukso, at lalong Hindi raw nararapat na makipagbasag ulo ako nang dahil ang doon. Pinadapa niya ako, tatlong sunod na pinalo ng patpat. "Di mo dapat ikahiya ang paghahanapbuhay," sabi niya. Inulit nya ang pangaral na ito sa aking mga kapatid kinagabihan. "Ayoko nang ikahihiya ng sinuman senyo ang hanapbuhay natin. Hindi tayo nagnanakaw. Pinaghihirapan natin 'to!" ngunit ang higit dawn a pinag-uukulan niyon ay si kuya, na diumano, sapagkat binata na, ay malimit magparamdam kay ate ng pagkahiya sa pagtao sa bibingkahan at puto-bumbungan. Hindi naman sa paglapastangan sa alaala ni ama, magaan-gaan ang nagging pamumuhay naming kaysa noong siya'y buhay. Ang aming bahay na pawid at kawayan ay nagging table at yero. Sa gabi, ang kabuuan ng mga intrega ng pinagbilhan ay tinutuos ni Ina, ang tubo ay inihiwalay sa puhunan, itinatabi. Magtrabaho ang pagkakanin. Mula sa pangunguha ng mga dahon ng saging hanggang sa pagtitinda ng luto nang mga kakanin sa samut-samot na paghahanda at Gawain. Ngunit sa kabila ng kaabalahan ay naisisingit naming ang pag-aaral, maliban lamang kay Ditse, na sapagkat may kapurulan ang ulo sa eskwea ay tumigi pagkaraang makapasa, nang pasang-awa sa ikalimang grado. Nauna si Kuya na nagkolehiyo (sa Maynila pagkat noo'y wala pang kolehiyo sa lalawigan), sumunod si Ate, sumunod si Diko. Nababawasan ang katulong ni Ina sa hanapbuhay ay nadaragdagan naman ang paggugugulan. Tatlo na lang kaming naghahalihalili sa gilingang bato. Sa isang banda'y maipagpapasalamat ko na nagging mapurol ang ulo ni Ditse, sapagkat kung Hindi ay sasapit sana na ako lamang ang maiiwang katulong ni Ina. Patuloy ang pagtanggap ni Ina ng mga pagawang puto at suman. Si Ditse ang pumalit sa bibingkahan ng puto-bumbungan. Sa akin napasalin ang pagtitinda ng kakanin sa palaruan ng pool sa bayan, at sa sabungan tuwing Sabado at Linggo. Gayunman, ang kita naming ay Hindi na katulad noong lima kaming ka-balikat ni Ina sa hanapbuhay. Nagtataka ang aming kababaryo. "Pa'nong ginagawa ni Trining (pangalan n gaming ina) at nakapagpapa'ral ng tatlong anak sa kole'yo?" Kung ang kinikita nga lamang naming ay Hindi sasapat. Ngunit ang Hindi alam n gaming mga kabaryo ay ang katotohanan na noong wala pang nagkokolehiyo sa amin, si Ina ay ipon ng ng ipon ng itutustos sa pagkarera ng kanyang mga anak. Nang ako'y magkolehiyo ay may asawa na si Kuya at si Ate. Pareho naman silang nakatapos, kung sabagay: si Kuya ay komersiyo at si ate ay edukasyon. Noo'y inagaw na ng puti ang itim na buhok ni Ina, at si Ditse na lamang ang katulong niya sa dating hanapbuhay. Tulad n gaming nakakatandang mga kapatid, nang matapos naming ni Diko ang mga Kursong pinili naming at magkaroon ng sariling trabaho, ang sumunod na hinarap naming ay pag-aasawa. Si Ditse ang pinakahuling nag-asawa sa amin, at ang nagging kapalaran naman ay isang magsasaka. Nalayo kay Ina ang kanyang mga anak, liban kay Ditse, at sa napangasawa nito, na nakapisan sa kanya, sa dating bahay naming. Kaming talong lalaki ay layu-layo rin ng tirahan sa kamaynilaan. . Si Ate, na ang napangasawa ay isa ring titser na tuad niya, iniuwi ng aking bayaw sa sariling bayan nito, sa Santa Cruz,Laguna, at doon sila parehong nagtuturo. Ngunit Hindi kami nakakalimot sa pagdalaw kay Ina. Lao na tuwing Pasko, nasa kanya kaming lahat, pati na ang mga manugang at ang mga apo. Talagang matanda na noon si Ina. Pilak na ang kanyang nandadalang buhok. Iuyloy na ang kalamnan ng mga braso, lumaladlad na ang mga pisngi. Ngunit sa larawang iyon ng katandaan ay mababakas pa rin ang katatagan, at sa may kalabuan nang mga mata ay masasalamin ang kawalang-pagsisisi sa kanyang buhay at sa kanyang pagiging isang ina. At bakit nga Hindi? Sa abot ng kanyang kaya ay nagawa niya ang pinakamabuti para sa kanyang mga anak. Bukod sa pagdakila ng kanyang mga anak, siya'y pinupuri ng mga nakakikilala. Sa San fermin, ang anak ng isang magsasaka ay maaasahang magiging isang magsasaka rin, ang anak ng isang kutsero ay maaasahang magiging isang kutsero rin. Ngunit kami, apat kaming nakapag-aral at ang ikalima'y dapat sanang nakapagkolehiyo rin kung di lamang sa isang kakulangan. Bihirang ina ang makagagawa ng nagawa ni Ina. Si Ditse ay abala na sa sariling mga anak upang maasikaso pa ang pagtitinda ng mga kakanin. Ngunit si Ina at tumatanggap pa rin ng mga pagawang puto at suman. Iisa ang payo ng kanyang mga anak,dpat na siyang tumigil sa mabigat na gawaing iyon, dapat na niyang iukol ang nalalabing mga araw ng kanyang buhay sa pamamahinga. Ngunit ayaw niya kaming pakinggan. " Madadali' ng buhay ko 'pag sinunod ko kayo," katwiran niya. Sa lungsod ay walang katatagan ang pamumuhay. Maaaring may trabaho ka ngayon, maaaring bukas naman ay wala. Darating sa iyo ang sarisaring di mo inaasahang mga kagipitan. Umaabot it okay Kuya, sa akin, at lalo na kay Diko, na ang tinapos lamang kurosong vocational, radio-TV technician. At sa kagipitan, takbuhan ni kuya at ni Diko ay si Ina. Sa pananalita ni Kuya at ni Diko, ang kiukuhang pera ay hiram, ngunit sa pagbabayaran ay Hindi naman tinatanggap ni Ina. "Hamo na, mahirap 'yong kayo pa'ng kapusin. Nasa menila kayo, walang malalapitan." Ngunit ako, sa kagipitan, ay sa mga kaibigan lumalapit. Anhin ko mang wariin ay Hindi ko kayang dibdibin na hingan ng pera, sa porma ng hiram, si Ina, na tuwing maalala ko ay sa kalagayang matanda at mahina na ay pumipihit pa rin ng gilingan bato. Ang totoo, ni minsan mula nang ako'y magkapamilya ay Hindi ko ipinahalata sa kanya na ako'y kinakapos sa pera. Sa pagdalaw ko sa kanya ay mangya pa na ako'y may pasalubong---na ang ibinili ay maaaring inutang ko lamang. At gayundin, sa aking pagpapaalam ay may iaabot ako sa kanya na sampung dalawampung piso---na maaari ring inutang ko lamang. Kahit na anong pilit naman ang gawin ko ay Hindi niya iyon tatanggapin. Nangungutang ako ng perang ibibigay ko sa kanya, na alam kong Hindi naman niya kukunin, upang mapalabas ko na ako'y nakakaluwag. Sapagkat ngayong kami'y may kanya-kanya nang pamilya, si Ina, kapag tungkol sap era, ay may ibang trato sa amin. Kung gaano siya kapilit sa pagbibigay ng pera sa mga anak ay gayundin naman siya kapilit sa pagsasauli ng perang bigay ng mga anak. Kapag umuwi ang isang anak niya, at sa pagpapaalam ay walang iniaabot nap era, ang hinala agad nya ay gipit ang anak niyang ito, at kaya umuwi ay may kailangan, nahihiya lamang na magsalita. Dudukot siya ng pera sa kanyang bulsikot at ipipilit iyon sa anak. At kung ibig ng anak na magdamdam at magtampo ang ina, ang kailangan lang na gawin niya ay tanggihan ang perang ibinibigay. Kayat ako, sa pagdaaw ko, upang Hindi hinalaan ni Ina na ako'y hikahos, at upang Hindi ako alukin ng perang ayaw ko at ibig ay kailangan kunin ko, ay nangungutang ako sa kaibigan, kung ako'y walang pera, upang may maiabot sa kanya sa aking pagpapaalam. Hindi niya tatanggapin iyon,alam ko, ngunit Hindi niya lamang niya ako sapilitang bibigyan ng pera pagkat sa akala niya ay maluwag ako, na siyang kahulugan ng aking pagbibigay. At isa pa ay ayokong isa pa ak sa kanyang anank na iniintindi niya. Ibig ko nakapag naalala niya ako at aking pamilya ang nasa isip niya ay patag an gaming lagay. Minsan, sa pag-uwi ko ay dinatnan ko si Ina na akto ng paggiling. Bago ko inagaw sa kanya ang trabaho ay ilang sandai munang minasdan ko siya sa pagkakaupo ko sa kanyang tabi. Makupad na at hirap ang kanyang mga kilos. May kinig na ang kanyang kamay sa bato. Pagsaglit-saglit ay tumutigil siya, naghahabol ng hininga. Wala na ang kanyang dating lakas, sigla, at liksi. Ngunit ang pinagtatakhan ko ay kung paanong ang tuyot nang bising na iyon ay nakakaya pang makapihit ng gayong bigat. Sa bawat tulak at sa bawat kabig ay lalong nanlalalim ang kanyang malalalim nang balagat. Ang nag-usling mga ugat sa kanyang braso ay waring nagsisipagbantang mag-ikasan. Natuon ang tingin ko sa kanyang kamay: kaluntoy, butuhan,si ina ay animo na lamang ng kanyang dating sarili, ngunit ang gilingang bato ay iyon pa rin. Sa gilingang bato ay nabanaag ko ang panahon; sa lantang kamay ni Ina ay nakita ko ang mga huling sandal ng pakikihamok ng Tao sa panahon. Ang Tao ay dumarating at yumayao; ang panahon ay nananatili. Si Ina ay Tao; ang gilingang bato ay panahon. Inagaw ko ang gilingan. Ayaw niyang ibigay iyon. Sa pagpipiitan naming ay napahawak siya sa kamay ko. Naramdaman ng aking kamao ang ligasgas ng kanyang makapa, nakakalyong palad. Nakdama ako ng di ko maunawaang panliliit at pagkahiya. Bumitiw siya sa tatangnan. "Mahihirapan ka," sabi niya. Ako, na bata at malakas, ang kanyang inalala, Hindi ang kanyang sarili! "Dati kong trabaho 'to." Sabi ko. Dati ko ngang Gawain iyon, ngunit nang mga sandaling iyon, na muling paghawak ko sa giingan pagkaraan ng maraming taon, ay nakaramdam ako ng paninibago. Kay bigay niyon! Nangalay agad ang kanang braso ko at kinailangang ihalili ko ang kaliwa. Napansin iyon ni Ina at siya'y nangiti. " Hindi ka na 'ta marunong," sabi niya. Noong araw, kahit na kamuraan ko, ay parang nilalaro ko lamang ang paggiling. Ang planggana'y napapangalahati ko sa galapong nang Hindi ako nagpapalit sa kamay. Bakit ngayo'y kay hirap? Naisip ko na ang gaan at bigat ng isang Gawain ay naaayon lang sa kasanayan. "Sino ba naman ang nagpapagawa pa sa inyo?" tanong ko. "Isang taga-Kamyas. Naimporta. Panregalo raw sa binyagan "Hindi na kayo dapat pang tumatanggap ng trabaho. At sila... Hindi ba nila nakikita na sa edad n'yong 'yan e, kawawa naman kayo kung pagtatrabaho pa?" "kuuuu, kaya ko 'yan." Hindi alam ni Ina ang taon, maging ang buwan at petsa ng kanyang kapanganakan. Ngunit nang siya'y mamaalam, at tuos naming ay humigit-kumulang siya sa 80 taon. Sa mga huling araw ni Ina, siya'y nag-aaninaw na, at mahinang-mahina na upang makayanan pang pumihit ng gilingang bato. At ang kanyang sinabi noon, na ang pagtigil sa gawaing mahal sa kanya ay maaaring magpadali ng kanyang buhay, ay waring nagkatotoo. Ayon kay Ditse, mula nang mamahinga si Ina ay nagging masasakitin ito, bumilis ang panghihina. Gayunman, kahit paipud-iPod ay lumalabas ito sa kusina, dinadalaw ang kanyang gilingang bato, na nakatabi sa ilaim ng kakalanan. Hinuhugasan nito iyon, o dili kaya'y pinupunasan ng basahang basa. Bigla rin ang kanyang pagkamatay, tulad ng pagyao ni Ama. Ang kalooban naming ay handa na sa mangyayari ngunit inakala naming na mabubuhay pa siya nang dalawa o tatlong taon pa. Ngunit isang umaga ay dumating sa amin ang aking bayaw (asawa ni Ditse) at ibinalita na patay na si Ina. Kung ano ang ikinamatay, mahirap matiyak. Ngunit hinulaan naming, batay sa nakita sa kanya na mga palatandaan bagi siya namatay, na iyo'y pulmonya. Tatlong gabing paglalamay. Sa usap-usapan ay maraming papuri kay Ina. Di na iilang patay ang napagmasdan ko sa pagkakaburol, at ang karaniwang larawan ng patay sa pagkakaburol ay hapis. Ngunit an gaming ina, sa pagkakaburol, ay waring nakangiti pa! Nairaos nang maayos ang libing. At kahit sa kanyang kamatayan, kaming mga anak ay Hindi nakaroon ng pagkakataong gastusan siya. May pera siya sa kanyang bulsikot, mahigit na dalawang daang piso, husto na sa isang payak, payapang libing. Pagkaraan, bago kami magkanya-kanya ng uwi, pinag-usapan naming ang tungkol sa mga naiwang pamana sa amin ni Ina. Bahagi ito ng isang matandang kagugalian Hindi lamang sa San Fermin bagkus ay sa buong lalawigan, na sa pagyao ng isang magulang, ang bawat isa sa mga anak ay kailangan kumuha ng kahit isa man lang na bagay na naiwan, may material mang kahalagahan o wala. Ang dapat piliin ng isang anak ay kung ang inakala niya na higit na makapagpapagunita sa kanya sa yumaong magulang. Ang bakurana at ang bahay ay Hindi na dapat pag-usapan. Buhay pa si Ina ay napagpuungan na naming (si Kuya,si Ate,si Diko saka ako) sa anu't ano man, ang bahay at bakuran ay kay Ditse. Itunuturing naming na siya ang pinakakawawa sa aming magkakapatid. Kinikilala rin naming na siya ang may pinakamalaking naitulong kay Ina sa hanapbuhay, na kaming apat, Hindi si Ditse, ang higit na nakinabang. Siya rin sa aming lima ang tanging nakapagsilbi sa aming Ina sa huling panahon ng buhay nito. Inisip naming ang iba pang mahalagang bagay na naiwan ni Ina. Isang singsing na may limang maliliit na butyl ng brilyante. "Ibinigay na rin natin kay Chedeng." Mungkahi ni Ate, na ang tinutukoy ay si Ditse. " 'Yon ba'ng gusto mo?" tanong ni Kuya kay Ditse. Tumango si Ditse, tangong alanganin, nahihiya. Isang karaniwang hikaw na tumbaga. "kung walang may gusto n'on sa inyo," sabi ni Kuya," 'yon na lamang ang sa'kin. Para kay Ester," na ang tinutukoy naman ay ang kanyang asawa. Sang-ayon kami. Naalala ni Ate ang bulaklakin, lilang bestido ni Ina, regalo rin naman niya, ni Ate, sa aming Ina noong nagdaang Pasko. Iyon na lamang daw ang kukunin niya, sabi ni Ate. "Sa 'kin 'yong bulsikot!" sabi ni Diko. "Baka-sakaling kung ibitin ko sa loob n gaming aparador, e magbigay sa'min ng konting s'werte sa pera." Hindi naming napigil, napangiti kami. Marahil, ang pinagbabatayan ni Diko sa kanyang "pamahiin" ay ang kaalaman niya na kailanman ay Hindi nawaan ng lamang pera ang bulsikot ni Ina. Iyo'y yari sa sinauna, antigong seda, tahing-kamay, at kung Hindi ako nagkakamali ay matanda pa sa akin. Binalingan ako ni Kuya,"Ikaw?" Sinabi ko ang nakakuwadro, ipinnintang larawan n gaming mga magulang sa bihis-pangkasal. Lahat sila'y nanganga, natigilan. Nahiwatigan ko ang panghihinayang nila na walang nakaalala sa kanila sa larawang iyon. "O, maayos na?" pagkuway'y tanong ni Kuya. Tanguan kami. Pagkaraa'y kanya-kanya nang pagpapaalam sa mga maiiwan, dala ang kanya-kanyang inuring pinakamahalagang alaala ng yumaong magulang.

Ang gilingang bato ni Edgar m Reyes?

Walang nakaaalam kung gaano na katanda ang gilingang bato. Ito'y nagisnan na naming magkakapatid. Ayon kay Ina, ito'y minana niya kay Impo, na minana rin naman daw ni Impo sa sariling ina nito. Sa likod niyan ay wala nang makapaglahad sa kasaysayan ng gilingang bato, maliban sa sabi-sabi na ang kalahian daw ni Ina ay kalahian ng magpuputo. Ang ina raw ni Impo ay isang mahusay na magsusuman na kinilala sa buong San Fermin at dinarayo maging ng mga tagakaratig-bayan na nagnanais magregalo o maghanda ng espesyal na suman sa kapistahan, kasalan at iba pang okasyon na may handaan.Si Impo ay naging kabalitaan daw naman sa kanyang bibingkang sapin-sapin. At kung ang pagpuputo ay likas sa talinong namamana, si Ina ang tanging nakamana niyon pagka't sa kanilang magkakapatid, tatlong lalaki at apat na babae, siya lamang ang lumabas na magpuputo.Sa mangasul-ngasul na hilatsa ng gilingang bato, ang pinag-ukitang batong-buhay ay maaaring sintanda na ng panahon. Ngunit ang mismong gilingan ay hindi kapapansinan ng kalumaan, maliban sa tatangnang mulawin na kuminis na at nagkabaywang sa kaiikot ng sarisaring kamay.Hindi ko alam kung gaano kahusay na magpuputo si Ina. Sa lasa ko, ang kanyang lutong mga kakanin, na bihira kong tikman, ay wala namang katangi-tanging sarap. Ngunit maaaring dahil ako'y sawa na. Nawawalan ng lasa ang pinakamasarap mang pagkain kapag araw-araw ay nakahain iyon sa iyo. Ngunit maaaring masarap ngang magkakanin si Ina, pagkat siya, tulad ni Impo, ay naging kabalitaan din sa pagpuputo.Ang pagkakanin ni Ina, kung bagaman, ay hindi siyang sandigan ng aming kabuhayan noong nabubuhay pa si Ama, na isang panday. Kung baga'y nakatutulong lamang si Ina. Ngunit biglang-bigla ang pagkamatay ni Ama. Nakaramdam ng naninigid na pananakit sa puson at pamamanhid sa paligid ng pigi, inakalang iyon ay kung ano lamang na titigil din nang kusa, at nang oumayag na pahatid sa ospital (nang panahong iyon ay mayayaman lamang ang karaniwang nagpapaospital) sa kabisera ay huli na; mula sa San Fermin hanggang sa kabisera ay dalawang oras na paglalakbay sa karitela, at sa daan pa lamang ay sabog na ang apendisitis.Maliit pa ako noon, pito o walong taon, upang akin nang maunawaan ang kahulugan ng pagyao ni Ama at ang mga naiwan. Ngunit nang malaki na ako, ang pangyayari'y napag-uusapan pa rin paminsan-minsan ng aking mga kapatid at ang nilalaman ng kuwento-kuwento ay nag-aalay ng tagni-tagning kabuuan.Dalawang beses lamang daw umiyak si Ina: sa aktuwal na sandali ng pagkamatay ni Ama at nang ang bangkay ay ibinababa na sa hukay. ang pait ay kinimkim sa kalooban, ayaw iluha. At sa libing pa lamang ay usap-usapan na ng mga tao kung paano kami mabubuhay ngayong wala na si Ama. Kawawa raw naman kami.Tatlong araw pagkaraan ng libing ay pinulong daw kami ni Ina (hindi ko ito natatandaan)."Wala na'ng ama n'yo. Ano'ng iniisip n'yo ngayon sa buhay natin?"Isa man daw sa amin ay walang umimik -- si Kuya (panganay sa amin at mga 17 taon noon), si Ate, si Diko, si Ditse, saka ako (bunso)."Mabubuhay tayo," sabi raw ni Ina. "Pero kikilos tayong lahat."Dati, si Ina ay nagpuputo lamang kapag may pagawa sa kanya. Ngunit ngayong wala na kaming ibang pagkukunan ay hindi na maaari iyong umasa na lamang kami sa dating ng order; kailangang magputo kami at magtinda araw-araw.Naging abala ang gilingang bato mula noon. Gumigiling kaming lahat, palit-palitan. Sa umaga, ang malagkit ay nakababad na. Sa hapon ang simula ng paggiling, na inaabot ng katamtamang lalim ng gabi. Hindi madaling gilingin ang tatlo-apat na palangganang galapong.Bukod sa mga tanging pagawa, si Ate at si Kuya ay nagtulong sa isang puwesto ng bibingka at puto-bumbong sa kanto. Si Ditse ay nakapuwesto sa palengke tuwing umaga, sa hapon ay lumilibot, sunong ang bilao ng sumang malagkit at suman sa lihiya. Si Diko, na ang karaniwang tinda'y butse at palitaw, ay nakababad naman sa palaruan ng pool sa bayan, ngunit tuwing Sabado at Linggo ay nakapuwesto sa harap ng sabungan. At maging ako, sa edad kong iyon, ay nagtitinda rin, naglalako ng gurgorya, bagama't hindi ako lumalayo nang malayo.Natatandaan ko na minsan ay napaaway ako sa aking paglalako ng gurgorya. Dalawang bata ang nakisabay sa lakad ko, at tuwing itatawag ko ang aking tinda ay ginagagad ako. Nakipagbabag ako dahil doon. Umuwi ako nang ngumangalngal, dumurugo ang bibig, may kalmot sa leeg at sa pisngi. Nagsumbong ako kay Ina, ngunit ako ang kanyang sinisi. Hindi ko raw dapat pinansin ang panunukso, at lalong hindi raw nararapat na makipagbasag-ulo ako nang dahil lamang doon. Pinadapa niya ako, tatlong sunod na pinalo ng patpat."Di mo dapat ikahiya'ng paghahanapbuhay," sabi niya. Inulit niya ang pangaral na ito sa aking mga kapatid kinagabihan. "Ayoko ng ikahihiya ng sinuman sa inyo ang hanapbuhay natin. Hindi tayo nagnanakaw. Pinaghihirapan natin 'to!" Ngunit ang higit daw na pinag-uukulan niyon ay si Kuya, na diumano, sapagkat binata na, ay malimit magparamdam kay Ate ng pagkahiya sa bibingkahan at puto-bumbungan.Hindi naman sa paglapastangan sa alaala ni Ama, magaan-gaan ang naging pamumuhay namin kaysa noong siya'y buhay. Ang aming bahay na pawid at kawayan ay naging tabla at yero. Sa gabi, ang kabuuan ng mga entrega ng pinagbilhan ay tinutuos ni Ina, ang tubo ay inihihiwalay sa puhunan, itinatabi.Matrabaho ang pagkakakanin. Mula sa pangunguha ng mga dahon ng saging hanggang sa pagtitinda ng luto nang mga kakanin ay samut-samot na paghahanda at gawain. Ngunit sa kabila ng mga kaabalahan ay naisisingit namin ang pag-aaral, maliban lamang kay Ditse, na sapagkat may kapurulan ang ulo sa eskuwela ay tumigil pagkaraang makapasa, nang pasang-awa, sa ikalimang grado.Nauna si Kuya na nagkolehiyo (sa Maynila, pagkat noo'y wala pang kolehiyo sa lalawigan), sumunod si Ate, sumunod si Diko. Nababawasan ang katulong ni Ina sa hanapbuhay ay nadaragdagan naman ang paggugugulan. Tatlo na lamang kaming naghahali-halili sa gilingang bato. Sa isang banda'y maipagpapasalamat ko na naging mapurol ang ulo ni Ditse, sapagkat kung hindi ay sasapit sana na ako lamang ang maiiwang katulong ni Ina.Patuloy ang pagtanggap ni Ina ng mga pagawang puto at suman. Si Ditse ang pumalit sa bibingkahan at puto-bumbungan. Sa akin napasalin ang pagtitinda ng kakanin sa palaruan ng pool sa bayan, at sa sabungan tuwing sabado at Linggo. Gayunman, ang kita namin ay hindi na katulad noong lima kaming kabalikat ni Ina sa hanapbuhay.Tulad ng aming nakatatandang mga kapatid, nang matapos namin ni Diko ang mga kursong pinili namin at magkaroon ng sariling trabaho, ang sumunod na hinarap namin ay pag-aasawa. Si Ditse ang pinakahuling nag-asawa sa amin, at ang naging kapalaran naman ay isang magsasaka.Nalayo kay Ina ang kanyang mga anak, liban kay Ditse, at sa napangasawa nito na nakapisan sa kanya, sa dating bahay namin. Kaming tatlong lalaki ay layu-layo rin ng tirahan sa Kamaynilaan. Si Ate, na ang napangasawa ay isa ring titser na tulad niya, ay iniuwi ng aking bayaw sa sariling bayan nito, sa Santa Cruz, Laguna, at doon sila parehong nagtuturo.Ngunit hindi kami nakalilimot ng pagdalaw kay Ina. Lalo na tuwing Pasko, nasa kanya kaming lahat, pati na ang mga manugang at mga apo.Talagang matanda na noon si Ina. Pilak na ang kanyang nandadalang na buhok, luyloy na ang kalamnan ng mga braso, lumaladlad na ang mga pisngi. Ngunit sa larawang iyon ng katandaan ay mababakas pa rin ang katatagan, at sa may kalabuan nang mga mata ay masasalamin ang kawalang-pagsisisi sa kanyang buhay at sa kanyang pagiging isang ina.At bakit nga hindi? Sa abot ng kanyang kaya ay nagawa niya ang pinakamabuti para sa kanyang mga anak. Bukod sa pagdakila ng kanyang mga anak, siya'y pinupuri ng mga nakakakilala. Sa San Fermin, ang anak ng isang kutsero ay maaasahang magiging isang kutsero din. Ngunit kami, apat kaming nakapag-aral at ang ikalima'y dapat sanang nakapag-kolehiyo din kung di lamang sa isang kakulangan. Bihirang ina ang makagagawa ng nagawa ni Ina.Si ditse ay abala na sa sariling mga anak upang maasikaso pa ang pagtitinda ng mga kakanin. Ngunit si Ina ay tumatanggap pa rin ng mga pagawang puto at suman. Iisa ang payo ng kanyang mga anak, na dapat na siyang tumigil sa mabigat na gawaing iyon, dapat na niyang iukol ang nalalabing mga araw ng kanyang buhay sa pamamahinga. Ngunit ayaw niya kaming pakinggan."Madadali'ng buhay ko pag sinunod ko kayo," katwiran niya.Sa lungsod ay walang katatagan ang pamumuhay. Maaaring may trabahao ka ngayon, maaaring bukas naman ay wala. Darating sa iyo ang sarisaring di mo inaasahang mga kagipitan.Umaabot ito kay Kuya, sa akin, at lalo na kay Diko, na ang tinapos lamang ay kursong vocational radio-TV technician. At sa kagipitan, ang takbuhan ni Kuya at Diko ay si Ina. sa pananalita ni Kuya at ni Diko, ang kinukuhang pera ay hiram, ngunit sa pagbabayaran ay hindi naman tinatanggap ni Ina."Hamo na. Mahirap 'yong kayo pa'ng kapusin. Nasa Menila kayo, walang malalapitan."Ngunit ako, sa kagipitan, ay sa mga kaibigan lumalapit. Anhin ko mang wariin ay hindi ko kayang dibdibin na hingan ng pera, sa porma ng hiram, si Ina, na tuwing maaalala ko ay sa kalagayang matanda at mahina na ay pumipihit pa rin ng gilingang bato.Ang totoo, ni minsan mula nang ako'y magkapamilya ay hindi ko ipinahalata sa kanya na ako'y kinakapos sa pera. sa pagdalaw ko sa kanya ay mangyari pa na ako'y may pasalubong na -- na ang ibinili ay maaaring inutang ko lamang. At gayundin, sa aking pagpapaalam ay may iaabot ako sa kanya na sampu-dalawampung piso -- na maaari ring inutang ko lamang. kahit anong pilit naman ang gawin ko ay hindi niya iyon tatanggapin.Nangungutang ako ng perang ibibigay ko sa kanya, na alam kong hindi naman niya kukunin, upang mapalabas ko na ako'y nakaluluwag, sapagkat ngayong kami'y may kanya-kanya nang pamilya, si Ina, kapag tungkol sa pera, ay may ibang trato sa amin. Kung gaano siya kapilit sa pagbibigay ng pera sa mga anak ay gayundin naman siya kapilit sa pagsasauli sa perang bigay ng mga anak.Kapag umuwi ang isang anak niya, at sa pagpapaalam ay walang iniaabot na pera, ang hinala agad niya ay gipit ang anak niyang ito, at kaya umuwi ay may kailangan, nahihiya nga lamang na magsalita. Dudukot siya ng pera sa kanyang bulsikot at ipipilit iyon sa anak. At kung ibig ng anak na magdamdam at magtampo ang ina, ang kailangan lamang na gawin ay tanggihan ang perang ibinibigay.Kaya't ako, sa pagdalaw ko, upang hindi hinalain ni Ina na ako'y hikahos, at upang hindi ako alukin ng perang sa ayaw ko at sa ibig ay kailangang kunin ko, ay nangungutang ako sa kaibigan, kung ako'y walang pera, upang may maiabot sa kanya sa aking pagpaalam. Hindi niya tatanggapin iyon, alam ko, ngunit hindi na lamang niya ako sapilitang bibigyan ng pera pagkat sa akala niya ay maluwag ako, na siyang kahulugan ng aking pagbibigay.At isa pa ay ayokong isa pa ako sa kanyang mga anak na iniintindi niya. Ibig ko na kapag naaalala niya ako at ang aking pamilya ang nasa isip niya ay patag ang aming lagay.Minsan, sa pag-uwi ko ay dinatnan ko si Ina sa akto na paggiling. Bago ko inagaw sa kanya ang trabaho ay ilang sandali munang minasdan ko siya sa pagkakaupo ko sa kanyang tabi. Makupad na at hirap ang kanyang mga kilos. May kinig na ang kanyang mga kamay sa pagsusubo ng binabad na malagkit. Mabagal na ang ikot ng pang-ibabaw na taklob ng gilingang bato. Pasaglit-saglit ay tumitigil siya, naghahabol ng hininga. Wala na ang kanyang dating lakas, sigla at liksi. Ngunit ang pinagtatakhan ko ay kung paanong ang tuyot nang bisig na iyon ay nakakaya pang makapihit ng gayong bigat.Sa bawat tulak at sa bawat kabig ay lalong nanlalalim ang kanyang malalalim nang balagat. Ang nag-usling mga ugat sa kanyang braso ay waring nagsisipagbantang mag-igkasan. Natuon ang tingin ko sa kanyang kamay: kuluntoy, butuhan. Si Ina ay anino na lamang ng kanyang dating sarili, ngunit ang gilingang bato ay iyon pa rin. Sa gilingang bato ay nabanaag ko ang panahon; sa lantang kamay ni Ina ay nakita ko ang mga huling sandali ng pakikihamok ng tao sa panahon. Ang tao ay dumarating at yumayao; ang panahon ay nananatili. Si Ina ay tao; ang gilingang bato ay panahon.Inagaw ko ang gilingan. Ayaw niyang ibigay iyon. Sa pagpipilitan namin ay napahawak siya sa kamay ko. Naramdaman ng aking kamao ang ligasgas ng kanyang makapal at nagkakalyong palad. Nakadama ako ng di maunawaang panliliit at pagkahiya.Bumitiw siya sa tatangnan."Mahihirapan ka," sabi niya.Ako, na bata at malakas, ang kanyang inalala, hindi ang kanyang sarili!"Dati kong trabaho 'to," sabi ko.Dati ko ngang gawain iyon, ngunit nang mga sandaling iyon, na muling paghawak ng gilingan pagkaraan ng maraming taon, ay nakaramdam ako ng paninibago. Kaybigat niyon! Nangalay agad ang kanang braso ko at kinailangang ihalili ko ang kaliwa. Napansin iyon ni Ina at siya'y nangiti."Hindi ka na 'ta marunong," sabi niya.Noong araw, kahit sa kamuraan ko, ay parang nilalaro ko lamang ang paggiling. Ang palanggana'y napapangalahati ko sa galapong nang hindi ako nagpapalit ng kamay. Bakit ngayo'y kayhirap? Naisip ko na ang gaan at bigat ng isang gawain ay naaayon lamang sa kasanayan."Sino ba naman ang nagpapagawa pa sa inyo?" tanong ko."Isang taga-Kamyas. Naimporta. Panregalo daw sa binyagan.""Hindi na kayo dapat pang tumanggap ng trabahao. At sila . . . hindi ba nila nakikita na sa edad n'yong 'yan e kawawa naman kayo kung pagtatrabahuhin pa?""Kaya ko 'yan."Hindi alam ni Ina ang taon, maging ang buwan at petsa ng kanyang kapanganakan. Ngunit nang siya'y namaalam at tuusin namin ay humigit-kumulang siya sa 80 taon.Sa mga huling araw ni Ina, siya'y nagpaaninaw na at mahinang-mahina na upang makayanan pang pumihit ng gilingang bato. At ang kanyang sinabi noon, ang pagtigil sa gawaing mahal sa kanya ay maaaring magpadali sa kanyang buhay, ay waring nagkatotoo. Ayon kay Ditse, mula nang "mamahinga" si Ina ay naging masasakitin ito, bumilis ang panghihina. Gayunman, kahit paipud-ipod ay lumalabas ito sa kusina, dinadalaw ang kanyang gilingang bato, na nakatabi sa ilalim ng kalanan. Hinuhugasan nito iyon, o dili kaya'y pinupunasan ng basahang basa.Bigla rin ang kanyang pagkamatay, tulad ng pagyao ni Ama. Ang kalooban namin ay handa na sa mangyayari ngunit inakala namin na mabubuhay pa siya nang mga dalawa o tatlong taon pa. Ngunit isang umaga ay dumating sa amin ang aking bayaw (asawa ni Ditse) at ibinalita na patay na si Ina. Kung ano ang kinamatay, mahirap matiyak. Ngunit hinulaan namin, batay sa nakita sa kanya na mga palatandaan bago siya namatay, na iyo'y pulmonya.Tatlong gabing paglalamay. Sa usap-usapan ay maraming papuri kay Ina. Di na iilang patay ang napagmasdan ko sa pagkakaburol, at pangkaraniwang larawan ng patay sa pagkakaburol ay hapis. Ngunit ang aming Ina, sa pagkakaburol, ay waring nakangiti pa!Nairaos nang maayos ang libing. At kahit sa kanyang kamatayan, kaming mga anak ay hindi nagkaroon ng pagkakataong gastusan siya. May pera siya sa kanyang bulsikot, mahigit na dalawang daang piso, husto na sa isang payak, payapang libing.Pagkaraan, bago kami magkanya-kanya ng uwi, ay pinag-usapan namin ang tungkol sa mga naiwang pamana sa amin ni Ina.Bahagi ito ng isang matandang kaugalian hindi lamang sa San Fermin bagkus sa buong lalawigan na sa pagyao ng isang magulang, ang bawat isa sa mga anak ay kailangang kumuha ng kahit isa man lamang na bagay na naiwan, may materyal mang kahalagahan o wala. Ang dapat piliin ng isang anak ay kung alin ang inaakala niya na higit na makapagpapagunita sa kanya sa yumaong magulang.Ang bakuran at ang bahay ay hindi na dapat pang pag-usapan. Buhay pa si Ina ay napagpulungan na namin (si Kuya, si Ate, si Diko saka ako) na sa ano't ano man, ang bahay at bakuran ay kay Ditse. Itinuturing namin na siya ang pinakakawawa sa aming magkakapatid. Kinikilala rin namin na siya ang may pinakamalaking naitulong kay Ina sa hanapbuhay, na kaming apat, hindi si Ditse, ang higit na nakinabang. Siya rin sa aming lima ang tanging nakapagsilbi sa aming ina sa huling panahon ng buhay nito.Inisip namin ang iba pang mahalagang bagay na naiwan ni Ina.Isang singsing na may limang maliliit na butil ng brilyante."Ibigay na rin natin 'yon kay Chedeng," mungkahi ni Ate, na ang tinutukoy ay si Ditse. Alam ni Ate na wala ni isang pirasong alahas si Ditse."Yon ba'ng gusto mo?" tanong ni Kuya kay Ditse.Tumango si Ditse, tangong alanganin, nahihiya.Isang karaniwang hikaw na tumbaga."Kung walang may gusto n'on sa inyo," sabi ni Kuya, "yon na lang ang sa 'kin. Para kay Ester," na tinutukoy naman ay ang kanyang asawa.Sang-ayon kami.Naalala ni Ate ang bulaklaking bestido ni Ina, na regalo rin naman niya, ni Ate, sa aming ina noong nagdaang Pasko. Iyon na lamang daw ang kukunin niya, sabi ni Ate."Sa 'kin 'yong bulsikot!" sabi ni Diko. "Baka sakaling kung ibitin ko sa loob ng aming aparador e magbigay sa 'min ng konting suwerte sa pera."Hindi namin napigil, napangiti kami. Marahil, ang pinagbatayan ni Diko sa kanyang "pamahiin" ay ang kaalaman niya na kailanman ay hindi nawalan ng lamang pera ang bulsikot ni Ina. Iyo'y yari sa sinauna, antigong seda; tahing kamay, at kung hindi ako nagkakamali ay matanda pa sa akin.Binalingan ako ni Kuya. "Ikaw?"Sinabi ko na ang nakakuwadro, ipinintang larawan ng aming mga magulang sa bihis-pangkasal.Lahat sila'y nanganga, natigilan. Nahiwatigan ko ang panghihinayang nila na walang nakaalala sa kanila sa larawang iyon."O, maayos na?" pagkuwa'y tanong ni Kuya.Tanguan kami.Pagkaraa'y kanya-kanya nang pagpapaalam sa mga maiiwan, dala ang kanya-kanyang inaring pinakamahalagang alaala ng yumaong magulang.

What is the story about mabangis na kamay maamong kamay?

Nagising kay Battling Kula sang simbuyo ng isang kamalayan, na tila siya nagtatayo ng bantayog ni Kamatayan na habang kinakapal sa luwad ay nagkakahugis sa katotohanan. Kaya malimit na mawala siya sa pagmamasid sa kanyang anak, sa di-mawaring pagkabahala sa dinaranas na buhay nito, sa pagtitining sa kanyang kalooban na makabuo ng isang pasiya kung nararapat sumuko sa simbuyo ng kamalayang iyon.Mainit na ang sikat ng araw. Naghahakot ng basura ang kanyang anak sa tambakan sa may puno ng tulay. Itinuon niya ang kanyang paningin sa mukha at katawang naliligo sa nangingitim na pawis at sa malalapad na pang bahagya nang maangat sa lupa samantalang hila-hila ng bata ang isang malaking tiklis ng basurang nag-iiwan ng nag-aalimpuyong alikabok.Naghiyawan ang ilang batang naglalaro sa pampang ng ilug-ilugan, "Arya Ito! Arya Itoâ€¦ sumayaw ka, Arya Ito! Kumanta ka, Arya Ito! Ayaw mooo? Eto 'yoâ€¦ Pak! Pak!" at inulan si Arya Ito ng pukol."Sasayaw naâ€¦kakanta na!" Binitiwan ni Arya Ito ang tiklis at sumayaw siya.Tila namumutok na bariles ang katawang pagiwang-giwang sa pagbaba-pagtaas ng mga balikat at pag-imbay ng mga kamay; ang bilog ng mga matang animo'y palawit ng isang orasang pandingding kung ibinababala ang hatinggabi ay palipat-lipat sa magkabilang sulok; siya'y isang laruang may kuwerdas na pinakikilos nang walang patumanggang panghaharot ng kanyang kapwa bata.Read more: Mabangis_na_kamay_maamong_kamay

Tatsulok na daigdig?

itoy nangangahulogan sa mga tao na ang mundo ay hindi paralang sa kanila,lalong lalo na sa mga masasamang taoNi Natsumi Soseki Salin ni Aurora E. BatnagPaakyat sa landas ng bundok, nakapag-isip-isip ako. Kapag laging utak ang pinapangibabaw mo, magiging malupit ka, sumagwan ka sa ilog ng emosyon at matatangay ka ng agos. Palayain mo naman ang iyong mga hangarin at di ka mapakali sa iyong pagkakakulong. Hindi kasiya-siyang mamuhay rito, sa daigdig na ito. Habang lumulubha ang pagkayamot,ibig mong tumakas kung saan higit na magaan ang buhay. Pagdating lang sa puntong una mong napag-isip-isip na sadyang mahirap mabuhay kahit malayo na ang narating mo, saka isinisilang ang isang tula, o nalilikha ang isang larawan. Ang mundong ito ay di likha ng Diyos o ng demonyo kundi ng mga karaniwang tao sa ating paligid; yaong mga nakatira sa tapat o sa kapitbahay, na tinatangay ng pang-araw-araw na agos ng pamumuhay. Maaaring napakahirap mabuhay sa mundong ito na nilikha ng mga karaniwang tao pero may iba pa bang mapupuntahan? Kung mayroon man,tiyak iyon ay isang lupaing Â³di-pantaoÂ´, at anong malay natin,baka mas kasumpasumpa pa ang mundong iyon kaysa rito? Hindi tayo makatatakas sa daigdig na ito. Samakatuwid, sa hirap ng buhay, wala kang magagawa kung di magpakaginhawa sa taghirap, bagamat maikling panahon lamang ang kaya mong tiisin, upang kahit papaanoÂ¶y makaya mo ang iyong maikling buhay. Sa puntong ito nagsisimula ang bokasyon ng isang alagad ng sining at dito rin itinatalaga ng langit ang gawain ng isang pintor. Pasalamatan mo ang langit dahil sa mga tao na sa ibaÂ¶t ibang paraan ng kanilang sining, ay naghahatid ng katiwasayan sa mundo at nagpapataba ng mga puso. Alin sa mundo ang lahat ng alalahanin at problemang nagpapabigat sa buhay sa halip ay ilarawan ang isang daigdig na punung-puno ng biyaya at pagmamahal. Magkakaroon ka ng musika, ng isang larawan, o tula, o iskultura. Hindi lang ito, idaragdag ko pang hindi kailangang magkatotoo ang pananaw na ito. Sapat nang ilarawan sa isip at magkakabuhay ang tula, magkakahimig ang awit. Bago mo pa man isulat ang iyong inisip, mararamdaman mong parang napupuno ang iyong dibdib ng kristal na taginting ng mga kampanilya; at kusang magliliwanag sa iyong mga mata ang lahat ng maningning na kulay, kahit di nagagalaw sa kabalyete ang iyong kanbas na di pa nahahaguran ng pintura. Sapat nang magkaroon ka ng ganitong pananaw sa buhay at ang marumiÂ¶t bulgar na mundong ito ay magiging malinis at maganda sa mga mata ng iyong kaluluwa. Maging ang makata na wala pang naisusulat kahit isang taludtod, o ang pintor na walang pintura at wala pang naipipinta kahit isang bahagi ng kanbas, ay makatatagpo ng kaligtasan, at makaaangat sa mga makamundong hangarin at damdamin. KailanmaÂ¶t ibig, mapapasok nila ang isang daigdig ng dalisay na kalinisan, at kapag naitapon ang pagkakasakim at pagkamakasarili, ay makapagbubuo ng walang katulad at di mapantayang daigdig. Sa lahat ng ito, higit pa silang maligaya kaysa sa mayayaman at tanyag; kaysa sa sino mang panginoon o prinsipeng nabuhay sa mundong ito; tunay na mas maligaya kaysa sa lahat ng nagtatamasa ng pagmamahal sa bulgar na mundong ito.Pagkaraang mabuhay nang dalawampung taon, napag-isip-isip kong karapatdapat mamuhay sa mundong ito. Sa edad na beinte-singko, naunawaan ko na tulad ng liwanag at dilim na magkabilang tabi ng iisang bagay, saan man may liwanag ng araw, tiyak na may anino. Ngayon, sa edad na treinta, ganito ang nasasaisip ko: sa kailaliman ng kaligayahan, naroroon ang kalungkutan; at kung lalo kang maligaya, lalo ring matindi ang sakit. Subukin mong ihiwalay sa lungkot ang tuwa at mawawalan ka ng kapit sa buhay. Itabi mo ang mga ito sa isang sulok at guguho ang mundo. Mahalaga ang pera, pero kapag naipon, di ba nagiging problema lamang ito na bumabagabag hanggang sa pagtulog? Ang pag-ibig na nakatutuwa pero kapag nagkapatung-patong ang mga kagalakang ito hahanap-hanapin mo ang mga araw noong di mo pa kilala ang tuwa. Ang mga balikat ng estado, ang Gabinete, ang nagsusuporta ng mga pasanin para sa milyun-milyon, ang mga paa nito; at pabigat sa kanila ang mga sagutin ng gobyerno. Iwasan mong kumain ng napakasarap na bagay, at pakiramdam moÂ¶y may nakaligtaan ka. Kaunti lamang ang kainin mo at pagtindig mo sa mesa, mararamdaman mong gusto mo pang kumain. Kumain ka nang napakarami at pagkaraan ay sasama ang pakiramdam mo. Sa bahaging ito ng paglalakbay ng aking isip, napatapak ang aking kanang paa sa isang matulis na bato at nadulas ako. Tuluyan na akong bumagsak matapos kong bawiin ang kaliwang paa na bigla kong naisipa sa pagtatangkang mabalanse ang katawan ko. Mabuti na lamang at napaupo ako sa isang malaking bato na may lapad na tatlong piye, kaya ang nangyari lamang ay nakalog ang kahon ng pintura na nakasukbit sa aking balikat. Swerte na lamang at walang nasira. Nang tumayo ako at tumingin sa paligid, napansin ko sa dakong kaliwa ng landas ang isang namumukod na tuktok na korteng baliktad na balde. Nababalutan ito mula ibaba hanggang itaas ng makapal na berdeng puno, na di ko makilala kung cryptomeria o sipres. Sumasalit sa mga dahon ang ilang kumpol ng ligaw na cherry na kulay maputlang pula at dahil sa napakakapal na ulap sa ibabaw tila naglanguyan at naghalo ang mga kulay at imposibleng makita nang malinaw ang mga puwang sa pagitan ng mga puno at sanga. Nasa di kalayuan ang isang kalbong bundok. Namumukod ito sa paligid at parang abot-kamay lamang ang layo. Parang pinalakol ng isang higante ang walang kapunu-punong gilid nito at napakatarik ng batuhang mukha na diretsong pababa sa kapatagang nasa kailaliman. Sa tingin koÂ¶y pulang pino ang nag-iisang punong iyong nasa tuktok. Kitang-kita maging ang mga piraso ng langit na masisilip sa pagitan ng mga sanga. May dalawampung yarda sa dako pa roon, biglang naputol ang landas, pero pagtingala ko, may nakita akong isang pigurang nakabalot ng pulang kumot na pababa sa gilid ng bundok, at naitanong ko sa aking sarili, makarating kaya ako roon kung aakyat ako. Terible ang daang ito. Kung lupa lamang ito, hindi sana ganito katagal lakarin, pero may nakabaong malalaking bato sa daan.Mapapantay mo ang lupa, pero nakausli pa rin ang mga bato. Mapagpipirapiraso mo ang maliliit na bato, pero hindi ang malalaki. Hindi mo maaalis ang mga batong iyon. Ang mga bato ay parang nangungutya at tiwalang-tiwala sa sarili na nakapwestong di masusupil sa tambak ng di patag na lupa. Wala yatang daan dito na di mo muna paghihirapan. Kung gayon, dahil ayaw magparaan ng ating kalabang di mapagbigay, kailangang umakyat tayo o kayaÂ¶y ikutan ito. Hindi pa rin madaling lakarin ang lugar na ito kahit hindi ito mabato. Mataas ang magkabilang tabi at may hukay sa gitna ng landas. Ang hukay na ito ay mailalarawan sa pamamagitan ng heometriya. Tatsulok ito na ang lapad ay may anim na piye, na ang mga gilid ay nagtatagpo sa isang matulis na anggulo, na nasa gitna ng landas. Para kang naglalakad sa ilalim ng ilog sa halip nasa isang landas. Dahil sa simula paÂ¶y di ko na inisip na magmadali, magdahan-dahan lang ako sa paglakad at haharapin ang di mabilang na paliku-liko kapag nanduon na. Sa ibaba ng aking kinatatayuan, biglang umawit ang isang pipit. Ngunit kahit gaano ko pa man titigan ang kapatagan, talagang ni anino ng ibon ay di ko makita; ni hindi ko malaman kung saan ito naroroon. Malinaw kong naririnig ang tinig nito, pero hanggang doon lamang. Dahil malakas at walang tigil ang pagawit ng ibon, pakiramdam koÂ¶y masiglang nagpaparooÂ¶t parito ang hangin para matakasan ang nakaiinis na kagat ng libu-libong pulgas. Talagang hindi tumigil ang ibong iyon kahit saglit. Para bang hindi ito masisiyahan hanggaÂ¶t hindi nakaaawit nang husto araw at gabi sa buong nakasisiyang tagsibol; at hindi lamang umawit kundi patuloy na lumipad magpakailanman. Walang dudang doon na mamamatay ang pipit sa itaas ng ulap. Maaring sa pinakaitaas ng kanyang paglipad, mararating ng pipit ang lumulutang na ulap at dooÂ¶y lubusang maglalaho hanggang sa tanging boses na lamang ang maiiwan, na ikinukubli ng hangin. Biglang lumiko ang landas sa isang nakausling kanto ng bato. Ang isang bulag ay maaring magtuluy-tuloy hanggang sa bingit, pero naiwasan ko ang peligro at nakuha kong kumanan. Sa ibaba, natanaw ko ang mga rape-blossom na parang alpombrang nakalatag sa kapatagan. Mapapadpad kaya roon ang isang pipit? Â± Hindi. Siguro, naisip ko, lilipad ito mula sa mga ginintuang bukirin. PagkaraaÂ¶y inilarawan ko sa isip ang dalawang pipit, ang isaÂ¶y pasisid habang ang isa namaÂ¶y paitaas, nagkasalubong sa paglipad. Sa wakas ay naisip kong pasisid man o paitaas o magkasalubong man sa paglipad, malamang magpapatuloy pa rin ang masiglang pag-awit ng pipit. Sa tagsibol, inaantok ang lahat. Nalilimutan ng pusa na manghuli ng daga, at nalilimutan ng tao ang kanilang mga utang. Kung minsan, pati kaluluwaÂ¶y nalilimutan nila at silaÂ¶y nagmimistulang tuliro. Ngunit nang tanawin ko ang dagat na iyon ng mga rapeblossom, waring natauhan ako. At nang marinig ko ang awit ng pipit, naglaho ang ulap at muli kong natagpuan ang aking kaluluwa.Hindi lamang lalamunan ang umaawit sa pipit, kundi ang kabuuan nito. Sa lahat ng nilalang na maaaring magsatinig sa mga gawain ng kaluluwa, walang sinlakas at buhay na buhay na gaya ng pipit. Tunay itong kaligayahan. Kung nasasaisip mo ito at maaabot mo ang ganitong antas ng kaligayahan, iyon ay tula. Biglang pumasok sa isip ko ang tula ni Shelley tungkol sa pipit. Tinangka kong bigkasin, pero dadalawa o tatlong saknong lang ang naaalala ko. Narito ang ilang taludtod:Lumilingon at tumatanaw Hinahangad ang wala sa kamay: May halong pait Ang pinakamatapat mang halakhak, Pinakamatamis ang awit tungkol Sa pinakamatinding sakit.Gaano man kaligaya ang makata, hindi niya maibubuhos sa awit ang kanyang galak tulad ng malaya at walang pakialam na taos-pusong pag-awit ng pipit. Madalas gamitin sa Kanluraning panulaan, at makikita rin sa panulaang Tsino, ang pariralang Â³di mabilang na bushel ng kalungkutan.Â´ Marahil, bushel ang ginagamit sa pagsukat sa lungkot ng makata, samantalang sa kariniwang tao ay ni hindi pa makapupuno ng pint man lamang. Marahil, ngayong napag-isip-isip ko, dahil mas mapagalala ang makata kaysa sa karaniwang tao, mas matalas ang kanyang pakiramdam. Totoong may mga sandaling nakadarama siya ng di masukat na tuwa, pero mas madalas din naman siyang nakadama ng di masukat na lungkot. Dahil dito, dapat munang isaalang-alang na mabuti bago ka magpasiyang maging makata.Dito, pantay-pantay ang landas nang may ilang hakbang. Nasa kanan ang burol na natatakpan ng mga palumpong, at sa kaliwa naman, hanggang sa maaabot ng tanaw ay puro rape-blossom. Sa magkabila, nakatapak ako ng mga dandelion, na may mga dahong parang ngipin ng lagari na nakatayong nagmamalaki upang ipagtanggol ang ginintuang lobo sa gitna. Nakapanghihinayang dahil sa katatanaw ko sa mga rape-blossom ay natapakan ko ang mga dandelion. Pero paglingon ko, nakita kong di nagalaw ang mga ginintuang lobo sa pagitan ng mga nagsasanggalang na dahon. Kaylayang buhay! Binalikan kong muli ang aking iniisip. Siguro, hindi mawawala sa makata ang kalungkutan, pero nang marinig kong umaawit ang pipit, ni katiting na sakit o lungkot ay wala akong naramdaman; at pagtingin ko sa mga rape-blossom, ang tanging alam koÂ¶y lumulukso at sumasayaw ang aking puso. Gayon din ang nadama ko nang makita ang dandelion at ang namumukadkad na cherry, na ngayoÂ¶y nawala na sa aking paningin. Doon sa kabundukan, malapit sa kagalakang hatid ng kalikasan, lahat ng makikita mo at maririnig ay nakasisiya. ItoÂ¶y galak na di mababawasan ng alinmang hirap. Posibleng manakit ang mga binti mo, o maaring sabihin mong wala kang makaing masarap, pero iyon lang, at wala nang iba. Bakit kaya ganito? Siguro, dahil pagtingin mo sa tanawin para bang nakatingin ka sa isang larawang binuksan para sa iyo, o kayaÂ¶y nagbabasa ka ng tula sa isang iskul. Sarili mo ang buong paligid, pero dahil iyoÂ¶y gaya ng larawan o tula, hindi mo naiisipang paunlarin ito, o magkapera sa pamamagitan ng pagtatayo ng riles mula sa siyudad. Wala kang inaalalang anuman sapagkat tanggap mo ang katotohanang walang magagawa ang tanawing ito para busugin ka o kayaÂ¶y dagdagan ng kahit kusing ang iyong suweldo, kaya kuntento ka nang pagmasdan na lamang ito. Ito ang malaking pang-akit ng Kalikasan na sa isang kisap-mata, madidisiplina nito ang puso at isip, maisasantbi ang lahat ng paghamak, at ihahatid ang mga ito sa dalisay at walang dungis na daigdig na tula. Sa obhetibong pananaw, masasabing maganda ang pagmamahal ng isang lalaki sa kanyang asawa o sa kanyang mga magulang, at mainam maging tapat at makabayan. Ngunit kapag kasangkot ka na sa mga ito, bubulagin ka ng marahas na agos ng mga kontra at kampi, mga bentaha at disbentaha, at di mo na makikita ang ganda at kinang, at tuluyan nang maglalaho ang tula. Para mapahalagahan ang tula, kailangang lumagay ka sa lugar ng miron na dahil puwedeng lumayo, ay makikita ang tunay na nangyayari. Sa puwestong ito lamang magiging nakasisiya ang isang nobela o dula dahil malaya ka sa mga personal na interes. Makata lamang habang nanonood o nagbabasa, at di ka pa aktuwal na kasangkot.Pagkasabi nito, dapat kong amining karamihan ng mga dula at nobela ay puno ng pagdurusa, at pagluha, kaya kahit miron lamang ay di maaaring di masangkot sa emosyon. Matatagpuan na lamang niya, na sa isang punto ay karamay na siya, at nagdurusa rin, naiinis, nagiging palaaway, at umiiyak. Sa ganitong pagkakataon, ang tanging bentaha sa kanyang puwesto ay ang pagyayaring hindi siya apektado ng ano mang damdamin ng kasakiman o paghahangad ng personal na ganansiya. Ngunit ang kawalan niya ng interes ay nangangahulugang ang ibang mga damdamin niyaÂ¶y higit pang matindi sa karaniwan. Kaysaklap naman! Sa loob ng mahigit na tatlumpong taon ng pamumuhay sa daigdig na ito, labis na ang nararanasan kong pagdurusa, galit, paglaban, at kalungkutan na di napapawi; at talagang napakahirap kung paulitulit na matatambakan ng pampagising sa mga emosyong ito kapag nagpupunta ako sa teatro, o kapag nagbabasa ako ng mga nobela. Ibig ko ng tulang naiiba sa karaniwan, at nag-aangat sa akin, kahit pansamantala, mula sa alikabok at dumi ng pang-araw-araw na buhay; hindi yaong nagpapatindi nang higit sa karaniwan sa aking damdamin. Walang duda, gaano man kadakila, na walang emosyon at iilang nobela ang tiwalag sa konsepto ng tama at mali. Tatak na ng nakararaming mandudula at nobelista ang kawalang kakayahang humakbang palabas sa makamundong ito. Ang mga kalikasang pantao ang sentro ng paksa ng mga Kanluraning makata sa partikular kaya di nila pinapansin ang daigdig ng dalisay na panulaan. Dahil dito, pagdating sa dulo ay mapapahinto sila dahil hindi nila alam kung may matatagpuan pa sa dako pa roon. Kuntento na silang talakayin ang karaniwang itinitindang simpatiya, pag- ibig, katarungan, at kalayaan, na pawang matatagpuan sa pansamantalang palengke na tinatawag nating buhay. Maging ang pinakamatulin sa mga ito ay abalang-abala sa pangaraw-araw na gawain, kaya ni hindi na nagkakapanahong kalimutan ang susunod na pagbabayaran. Hindi kataka-takang nakahinga nang maluwag si Shelley nang marinig niya ang awit ng pipit. Mabuti na lamang at paminsanminsan, ang mga makatang Silanganin ay nagkakaroon ng sapat na pagkaunawa upang makapasok sa daigdig ng dalisay na panulaan.Sa ilalim ng halamang-bakod Sa Silangan pumili ako ng krisantemo, At naglakbay ang aking paningin sa mgaBurol sa Timog.Dadalawang taludtod, ngunit kapag nabasa mo ang mga ito, lubos mong mamamalayan kung papaanong ganap na nagtagumpay ang makata na makalaya sa mapaniil na mundong ito. Hindi ito tungkol sa babaeng nakasilip sa kabilang bakod; o sa mahal na kaibigang nakatira sa kabilang burol. Ang makata ay nasa ibabaw ng lahat ng ito. Sapagkat natanggal na niya ang lahat ng alalahanin tungkol sa bentaha at disbentaha, tubo at pagkalugi, natamo na niya ang dalisay na takbo ng isip.Nag-iisa, sa gitna ng kawayanan Kinalabit ko ang kuwerdas; At mula sa aking alpa Pumailanlang ang nota.Sa madilim at di dinadaanang landas Tumatanglaw ang buwan sa pagitan ng mga dahon.Sa pagitan ng iilang maikling linyang ito, isang buo at bagong mundo ang malilikha. Ang pagpasok sa mundong ito ay di tulad ng pagpasok sa mundo sa mga popular na nobelang gaya ng Hototogisu at Konjiki Yasha. Para itong pagtulog nang mahimbing at pagtakas sa nakapapagod na mga bapor, tren, karapatan, tungkulin, moral, at kagandahang- asal. Ang uring ito ng tula, na hiwalay sa mundo at sa mga problema nito, ay sing-halaga ng pagtulog upang matagalan natin ang bilis ng pamumuhay sa ikadalawampung dantaon. Gayon man, sa kasamaang palad, lahat ng makabagong makata, kabilang na ang kanilang mga mambabasa, ay labis na nabighani sa mga Kanluraning manunulat kaya hindi makuhang maglakbay sa lupain ng dalisay na tula. Hindi ko talagang propesyon ang pagtula, kaya hindi ko intensiyong mangaral tungkol sa makabagong panulaan, upang mapagbagong-loob ang iba na sumunod sa uri ng pamumuhay nina Wang Wei at Tao Yuan-Ming. Sapat nang sabihing sa aking opinyon, ang inspirasyong natatamo sa kanilang mga akda ay higit pang mabisang panlaban sa mga problema ng makabagong pamumuhay kaysa sa panonood ng sine o pagdalo sa mga sayawan. Bukod dito, para sa akin, ay higit na kasiya-siya ang ganitong uri ng tula kaysa sa Faust o Hamlet. Ito ang tanging dahilan kung bakit pagdating ng tagsibol, mag-isa kong nilalakad ang landas sa bundok, sukbit sa balikat ang aking tripod at kahon ng pintura. Hinahanap-hanap kong makuha mula sa Kalikasan mismo ang kahit na bahagyang atmospera ng daigdig nina Yuan-Ming at Wang Wei; at kahit pansamantala lamang, naglalakad-lakad ako sa lupaing lubusang hiwalay sa mga pandama at emosyon. Ito'y isang kakatwang ugali ko. Mangyari pa, tao lamang ako. Kaya gaano man kahalaga sa amin ang ganitong napakasarap na pagkatiwalag sa mundo, may hanggan kung saan ako makapag-iisa sa isang panahon. Hindi ako naniniwalang maging si Tao Yuan-Ming ay walang tigil na pinagmasdan ang mga Katimugang burol sa loob ng ilang taon. Ni hindi ko mailarawan sa isip si Wang Wei na natutulog sa kanyang pinakamamahal na kawayanan nang walang kulambo. Malamang, ipinagbibili ni Tao sa isang magbubulaklak ang lahat ng krisantemong di na niya kailangan, samantalang naunahan naman ni Wang ang gobyerno sa pagbebenta ng labong sa lokal na pamilihan. Iyan ang uri ng pagkatao ko. Gaano man ako naakit sa pipit at sa mga rape-blossom, mortal pa rin ako at di nagnanais magkamping sa gitna ng kabundukan. May makikilala ka kahit sa isang lugar na tulad nito; sa isang matandang lalaki na nakapaloob sa likod ang kimono at may bandang nakabuhol sa baba; isang kabataang babaeng nakapaldang pula; kung minsan, may makakasalubong ka pang kabayo na ang mukha ay higit na mahaba kaysa sa tao. May bahid pa rin ng amoy ng mga tao ang hangin kahit dito sa taas na ilang daang piye mula sa kapatagan ng dagat. Hindi yata tamang sabihing "may bahid ", dahil inaakyat ko ang bundok na ito sa pag-asang makapagpalipas ng gabi sa isang otel sa mga mainit na bukal na Nakoi. Depende sa kinaroroonan mo, ang isang bagay ay maaring magmukhang ibang-iba. Minsan,sinabi ni Leonardo da Vinci sa isang estudyante: " Pakinggan mo ang tunog ng kampanang iyon. Iisa lang ang kampana, pero maririnig mo ito sa napakaraming paraan." Dahil sa subhetibo ang paghuhusga natin, maaring magkaiba-iba ang mga opinyon tungkol sa iisang tao, lalaki man o babae. Sa ano't ano man, dahil ang layunin ko sa paglalakbay na ito ay pagtagumpayan ang emosyon, at masdan ang mga bagay-bagay nang walang damdamin tiyak na iba na ang tingin ko sa mga tao ngayon kaysa noong namumuhay pa ako sa piling nila sa isang masikip na klayenon sa magulo at isinumpang siyudad - ang daigdig ng tao. Di man ako maging ganap na obhetibo, kahit papaano, ang damdamin ko'y di dapat maging mas matindi pa kaysa kung ako'y nanonood ng dulang Noh. Kung minsan, maging ang Noh ay nagiging sentimental. Papaano makatitiyak na hindi ka paluluhain ng Shickikiochi o Sumidagawa? Gayon man, tunay na emosyon ang treinta porsiyento ng Noh, at teknik naman ang natitirang sitenta porsiyento nito. Ang husay at pang-akit ng Noh ay hindi dahil mahusay nitong ipinamamalas ang emosyon at ugnayang pantao na parang tunay na buhay kundi dahil humahango ito ng mga pangyayaring pangkaraniwan saka ito dinadamitan ng patung-patong na sining, upang makalikha ng mabagal at halos nakaaantok na modelo ng kaasalan, na di makikita sa tunay na buhay. Ano kaya ang mangyayari, kung habang isinasagawa ko ang maikling paglalakbay na ito, ay ituturing kong bahagi ng dulang Noh ang mga pangyayari, at ang mga taong nakikilala ko ay mga aktor. Dahil tula ang pangunahing layunin ng paglalakbay na ito, ibig kong samantalahin na ang pagkakataon ng pagiging malapit sa kapaligirang Noh sa pamamagitan ng pagtitimpi sa aking mga emosyon hangga't maari, bagamat alam kong hindi ko lubusang maisasantabi ang mga iyon. Ang "Katimugang mga Burol" at mga "Kawayanan", ang pipit at mga rape-blossom ay may taglay na sariling karakter, na ibang-iba sa sangkatauhan. Gayon man, hangga't maari, ibig kong pagmasdan ang mga tao mula sa punto de bista ng dalisay na mundo ng tula. Kay Bassho, kahit ang kabayong umiihi sa tabi ng kanyang unan ay eleganteng paksa ng Hokku. Mula ngayon, ituturing ko na ring bahagi lamang ng pangkahalatang kanbas ng Kalikasan ang lahat ng makita kong magsasaka, negosyante, klerk sa nayon, matandang babae at lalaki. Alam kong naiiba sila sa mga pigura sa isang larawan, dahil bawat isa'y kikilos ayon sa gusto niya. Gayun pa man, sa palagay ko'y bulgar ang pagsusuri ng karaniwang nobelista sa kanilang mga tauhan, ang pagtatangka nilang silipin ang isipan ng mga ito at ang pakikialam sa pang-araw-araw nilang mga problema. Walang halaga sa akin kahit gumagalaw ang mga tao, dahil iisipin kong sila'y gumagalaw sa larawan lamang; at ang mga pigura sa isang larawan, gumalaw man nang gumalaw, ay nakakulong sa dadalawang dimensiyon. Siyempre, kung iisipin mong may tatlong dimensiyon sila, magkakaroon ng kumplikasyon dahil makikita mo na lamang na natutulak ka, at minsan pa, mapipilitan kang pag-isipan ang inyong pagbabanggaan ng mga interes. Maliwanag na imposible para kanino mang nasa sitwasyong ito na tingnan ang mga bagay sa punto de bista ng sining. Mula ngayon, magiging obhetibo ako sa pagmamasid sa lahat ng makikilala ko. Sa ganitong paraan, makaiiwas ako sa ano mang ugnayang emosyonal na maaring mamagitan sa aming dalawa, kaya hindi ako maaapektuhan gaano man siya kalapit sa akin. Sa maikling salita, para lang akong nakatayo sa harap ng isang larawan , nagmamasid sa masiglang kilos ng mga tauhan dito. Sa layong tatlong piye mula sa kanbas, mahinahon mo itong mapagmamasdan, dahil walang panganib na masasangkot. Sa ibang salita, hindi maaagaw ng sariling interes ang iyong kakayahang mag-iisip kaya maibubuhos mo ang atensiyon sa pagmamasid sa mga galaw ng mga tauhan mula sa artistikong pananaw. Nangangahulugang maibubuhos mo nang husto ang iyong pansin sa paghusga sa kung alin ang maganda at alin ang hindi. Nang makabuo ako ng ganitong konklusyon, napatingala ako at napansin kong nagbabanta ang langit. Pakiramdam ko'y nasa tuktok ko na ang bigat ng ulap. Ngunit halos di ko napansin, biglang kumalat ang ulap at ang buong kalangitan ay naging isang napakagandang dagat ng ulap, na naghuhulog ng masinsing patak ng ulang tagsibol. Nasa pagitan na ako ngayon ng dalawang bundok at malayo ang mga rape-blossom. Hindi ko nga lamang masabi kung gaano na kalayo, dahil napakasinsin ng ulan. Paminsan-minsan, may sumasalit na hangin at nahahawi ang mataas na kurtinang ulap, saka lilitaw sa dakong kanan ang maitim na abuhing gilid ng bundok. Tila may mga kabundukang nakalatag sa kabila ng kapatagan. Sa dakong kaliwa, tanaw ko ang paanan ng isa pang bundok, at kung minsan sa kabila ng parang kurtinang ambon, nabubuo ang tila aninong hugis ng mga punong pino, na nalalabas saglit at muling magtatago. Hindi ko alam kung ulan o ang mga puno ang gumagalaw, o kung ang lahat ng nasasaksihan ko ay bahagi lamang ng panaginip. Ano man iyon, sa tingin ko'y ibang-iba sa karaniwan at napakaganda. Sa dakong ito, di ko inaasahang naging napakaluwag ng daanan; dahil pantay ito, ang paglalakad ay hindi napakasakit sa likod na gaya ng dati. Mabuti naman, dahil hindi ko napaghandaan ang ulan mula sa aking sumbrero nang makarinig ako ng pagkuliling ng mga kampanilya sa layong sampu o labindalawang yarda. Mula sa kadiliman, sumulpot ang anino ng kutsero."May alam ba kayong matitigilan dito?""May tea house sa banda roon, mga isang milya ang layo. Basang-basa na kayo, a!" Isang milya pa! Lumingon ako at pinagmasdan ang kutsero na nagmimistulang anino sa isang umaandap na mahiwagang lampara, hanggang sa unti-unting sumanib ang anyo nito sa ulan at lubusang mawala sa paningin. Ang mga patak ng ulan, na kanina'y parang pinung-pinong ipa na tinatangay ng hangin, ay papalaki na ngayon at papahaba, at nakikita ko nang buo ang bawat patak. Basang-basa na ang aking haori at ang ulang bumabasa maging sa aking mga panloob na kasuotan, ay maligamgam na sa init ng aking katawan. Napakakawawa ng pakiramdam ko kaya itinakip ko sa isang mata ang aking sumbrero at binilisan ang paglakad. Kung sa iba mangyayari ito, naisip ko na ang pagkabasa sa ulan na napaliligiran ng di mabilang na patak ng pilak habang naglalakad sa abuhing kalawakan, ay magandang paksa ng isang kahangahangang tula. Kapag lubos ko lamang nalimutan ang aking materyal na buhay, at tiningnan ang aking sarili sa isang obhetibong pananaw, saka ko pa lamang maiaakma ang sarili, tulad ng pigura sa larawan sa kagandahan ng Kalikasan sa aking paligid. Sa sandaling mainis ako sa ulan, o mayamot dahil sa pagod na ako sa paglalakad, hindi na ako ang karakter sa isang tula, o ang pigura sa isang larawan, at muli akong mababalik sa dating walang pang-unawa at walang pakiramdam na lalaki sa kalye gaya ng dati. Kung ganoon ay bulag ako sa kagandahan ng nagdaraang ulap; walang pakiramdam sa pagkalagas ng bulaklak o iyak ng ibon, at lalo nang walang pagpapahalaga sa napakagandang larawan ng aking sarili na nag-iisang naglalakad sa kabundunkan isang araw ng tagsibol. Nang una, hinatak ko pababa ang sumbrero at binilisan ko ang paglakad. Nang malaunan, pinagmasdan kong mabuti ang mga paa ko. Sa wakas, talunan at laylay ang mga balikat, humakbang akong parang kawawangkawawa. Sa lahat ng dako, inaalog ng hangin ang mga tuktok ng puno, at pinagmamadali ang ulilang naglalakad. Pakiramdam ko'y napalayo na ako nang husto sa sangkatauhan!add me : fb.com/jopert2424

Bakit iilang babae lang ang tinanggap sa unibersidad sa Italy sa panahong renaissance?

Add your answer:

Who is the queen of aristokrasya?

Pinakamaliit na bulkan sa daigdig?

Simula ng kabihasnang romano?

Sino ang mga sikat na ekonomista sa Pilipinas?

Do you have a copy of banaag at sikat?

Ano ang kalagayang pang ekonomiko ng bansa sa paglipas ng panahon?

Ang gilingang bato ni edgardo m reyes?

Ang gilingang bato ni Edgar m Reyes?

What is the story about mabangis na kamay maamong kamay?

Tatsulok na daigdig?

Resources

Top Categories

Product

Company